نام پژوهشگر: آمنه آذرپیکان
آمنه آذرپیکان سروش مدبری
مطالعه حاضر بهمنظور ارزیابی آلودگی منابع آب و خاک به فلزات سنگین و عناصر بالقوه سمی در اثرکانهزایی و معدن متروکه سرب- روی آیقلعهسی صورت پذیرفته است. کانهزایی سرب- روی آیقلعهسی در 30 کیلومتری جنوب شرق تکاب و در شمال غربی زون آتشفشانی ارومیه- دختر واقع شده است. جهت نیل به اهداف تحقیق تعداد 23 نمونه خاک برجا از مناطق مختلف محدوده مورد مطالعه، 4 نمونه خاک باطله، 2 نمونه سنگ باطله، 14 نمونه آب، شامل آب آبراهه (آبراهه زهاب معدنی و آبراهه پشت دره) و چشمههای موجود در منطقه و 18 نمونه رسوب در مسیر آبراهه اصلی در منطقه، از بالادست تا پاییندست (خروجی حوضه) مورد مطالعه برداشت گردید. در نمونههای برداشت شده پارامترهای فیزیکوشیمیایی مختلف و غلظت عناصر (با استفاده از دستگاه icp-oes) اندازهگیری گردید. در تحقیق حاضر با توجه به عوامل مختلف از جمله غلظت عناصر، نوع کانهزایی و اولویتهای زیست محیطی، عناصر pb، zn، as، cd، ni، hg، sb و cu برای مطالعه و بررسی انتخاب گردیدند. از نرم افزارهای. arc gis 9.3، spss 17 ،2.15 phreeqc، aq.qa، جهت جمع بندی ، ترسیم و تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده استفاده گردید. مطالعات زمینشناسی انجام شده در منطقه نشان میدهد که واحدهای مارنی، مارن ماسهای و آهکی در منطقه بیشترین گسترش را دارند و کانه زایی در واحد مارن ماسه ای الیگومیوسن و در امتداد گسل اصلی منطقه (شمال شرق- جنوب غرب) و در شمال غربی روستای آیقلعهسی رخ داده است. نتایج مطالعات ژئوشیمیایی بر روی خاک نشان میدهد که غلظت عناصر pb، zn، as و cu در خاک حاصل از باطلهها بالا بوده و این نمونهها درجه آلودگی اصلاح شده بینهایت دارند. غلظت cd در خاک حاصل از باطلهها و خاک برجای منطقه مقادیر کم و یکنواختی را نشان میدهد که بیان کننده عدم تاثیر کانهزایی بر غلظت آن در منطقه میباشد. توزیع غلظت ni و hg در خاک منطقه نیز وابسته به کانهزایی نمیباشد و sb در تمام نمونههای خاک منطقه، غلظت بالا داشته و با کانهزایی غلظت آن در نمونههای اطراف معدن افزایش یافته است. در خاک برجای منطقه غلظت pb، zn، as، ni و sb در بیشتر نمونهها نسبت به میانگین غلظت خاک جهانی و غلظت زمینه بالا و غلظت عناصر pb، zn و as در نمونههای خاک برجای نزدیک به محدوده معدنی افزایش نشان داده است. نتایج آزمایشات انجام شده بر روی زهابها (amd) , منابع آب سطحی و آب آشامیدنی در منطقه مورد مطالعه، بیان کننده غلظت بالای عناصر zn و cd در زهابهای معدنی نسبت به استاندارد خروجی فاضلاب میباشد و در منابع آب سطحی با دور شدن از منطقه معدنی متروکه غلظت آن کاهش مییابد. منابع آب شرب منطقه (چشمهها) بهsb آلوده میباشند. تیپ آبهای منطقه در مناطق نزدیک به کانهزایی و روستاهای آیقلعهسی و خانکندی سولفاته کلسیک بوده که تأثیر کانهزایی و فعالیتهای انسانی را روشن میسازد. براساس نمودار شولر منابع آب منطقه با توجه به مقادیر آنیونها و کاتیونها در محدوده خوب و قابل قبول قرار دارند. محاسبه شاخص اشباع شدگی نشان داد که تمام نمونههای آب منطقه نسبت به انیدریت، هالیت و ژیپس زیر اشباع و بیشتر نمونهها نسبت به کلسیت، دولومیت و آراگونیت فوق اشباع میباشند. محاسبه بار فلزی نمونههای آب منطقه نشان میدهد که نمونههای زهاب معدنی در محدوده اسیدی با بار فلزی بالا و نمونههای آب سطحی نزدیک به محل کانسار در محدوده خنثی با بار بالای فلزی و دیگر نمونهها در محدوده نزدیک به خنثی با بار پایین فلزی قرار گرفتهاند. بالاترین میزان غلظت عناصرpb ، zn، cu و as در رسوبات زیر زهاب معدنی و در پاییندست باطلههای نزدیک تونل اصلی اندازهگیری گردید. محاسبه میانگین ضریب غنیشدگی نشان میدهد که رسوبات منطقه نسبت به سرب و روی غنیشدگی بالا و نسبت به آرسنیک غنیشدگی بینهایت دارند. همچنین محاسبه میانگین ضریب آلودگی نشان دهنده آلودگی بسیار بالای رسوبات منطقه به سرب، روی و آرسنیک میباشد.