در مطالعه حاضر اثرات جایگزینی نخود معمولی و پرتوتابی شده به جای پودر ماهی در جیره غذایی بر مقادیر رشد، قابلیت هضم، ترکیبات بدنی و ایمنی ماهی قزل آلای رنگین کمان (oncorhynchus mykiss) مورد مطالعه قرار گرفته اند. نخود مورد استفاده گونه نخود کابلی (cicer arietinum ) بود که جهت حذف ترکیبات ضد تغذیه ای آن از پرتوهای الکترون با دوز 30 کیلو گری استفاده شد. تعداد 750 عدد ماهی قزل آلای رنگین کمان (با میانگین وزن اولیه 4±60 گرم) به صورت تصادفی در هشت گروه آزمایشی تقسیم شدند. تیمارها شامل تیمار شاهد (جیره غذایی دستی بدون نخود)، جیره تجاری، غذای حاوی 20 درصد نخود معمولی ( تیمار 1)، غذای حاوی 30 درصد نخود معمولی (تیمار 2)، غذای حاوی 40 درصد نخود معمولی (تیمار3)، غذای حاوی 20 درصد نخود پرتوتابی شده (تیمار 4)، غذای حاوی 30 درصد نخود پرتوتابی شده (تیمار 5) و غذای حاوی 40 درصد نخود پرتوتابی شده (تیمار 6) بودند. نتایج نشان دادند که پرتوتابی اثر معنی داری بر ترکیبات غذایی (مثل پروتئین، چربی و میزان ماده خشک) نخود نداشت. بر اساس نتایج، حداقل (06/7 ± 66/226 گرم) و حداکثر (98/6 ± 38/230 گرم) وزن نهایی، به ترتیب در تیمارهای سوم و چهارم به دست آمدند. ولی، تفاوت معنی داری در وزن ماهیان تیمارهای مختلف مشاهده نشد (05/0 < p). کمترین (04/0 ±63/3) و بیشترین (12/0±7/3) مقادیر ضریب رشد روزانه به ترتیب، مربوط به تیمارهای 3 و 4 بودند. کمترین (01/0±10/1) و بیشترین (04/0±14/1) مقادیر ضریب چاقی نیز، به ترتیب در تیمارهای 3 و 4 به ثبت رسیدند. تفاوت معنی داری در مقادیر ضریب رشد و ضریب چاقی بین تیمارهای مختلف وجود نداشت. بیشترین میزان شاخص کبدی (06/0±99/0) مربوط به تیمار تجاری بود، ولی مقادیر این شاخص در بین تیمارهای مختلف تفاوت معنی داری نداشتند. تیمارهای 3 و 4 به ترتیب کمترین (4/1±42/84) و بیشترین (4/0±98/86) مقادیر قابلیت هضم را نشان دادند. این دو دارای اختلاف معنی داری با تیمارهای شاهد و تجاری بودند. کمترین (02/0±80/0) و بیشترین (02/0±92/0) مقادیر ضریب تبدیل غذایی به ترتیب مربوط به تیمارهای تجاری و 3 و این مقادیر دارای تفاوت معنی داری با گروه شاهد بودند. کمترین نرخ کارایی پروتئین در تیمار 3 (02/0±98/1) و بیشترین آن در تیمار تجاری (08/0±50/2) بوده اند. بیشترین میزان فعالیت لیزوزیم مربوط به تیمار 3 (89/0±09/10)، بیشترین فعالیت آنتی بادی کل مربوط به تیمار تجاری (35/0±66/3) و بیشترین میزان فعالیت کمپلمان (85/1±99/41) مربوط به تیمار 6 بودند. تفاوت معنی داری در فعالیت سیستم ایمنی همورال در بین تیمارهای مختلف مشاهده نگردید. با افزایش درصد جایگزینی نخود در جیره، میزان پروتئین بافت ماهیان کاهش و میزان چربی افزایش یافت. همچنین، پرتودهی سبب افزایش پروتئین و چربی موجود در بدن ماهیان گردید. نتایج حاصل از این بررسی نشان دادند که پروتئین نخود دارای قابلیت و کیفیت مطلوبی برای جایگزینی در غذای ماهی قزل آلای رنگین کمان به جای پودر ماهی است، به طوری که جایگزینی آن تا حد 40 درصد تأثیر منفی بر شاخص های رشد و ایمنی و ترکیبات بدنی این ماهی ندارد. همچنین، مشخص شد که پرتوتابی با پرتوهای الکترون می تواند به عنوان روشی موثر در حذف مواد ضد تغذیه ای موجود در ترکیبات گیاهی مورد استفاده در جیره های غذایی، مورد توجه قرار گیرد.