گیاهان علوفه ای با تامین غذای دام، جایگاه ویژه ای در تولید پروتئین مورد نیاز انسان دارند. از جمله گیاهان علوفه ای که در ایران می تواند در جبران کمبود علوفه نقشی مهم داشته باشد، گیاه اسپرس است. ایران از مراکز تنوع اسپرس محسوب می شود و دارای ذخایر ژنتیکی ارزشمندی از این گیاه است. در بیشتر منابع علمی قابل دسترس اسپرس گیاهی دگرگشن معرفی شده ولی میزان و نحوه انجام دگرگشنی کاملا مشخص نمی باشد. شناخت سیستم گرده افشانی این گیاه در پیش برد برنامه های اصلاحی بسیار موثر و لازم است، بر این اساس پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان دگر گشنی در گیاه اسپرس در شرایط طبیعی و شرایط کنترل شده با استفاده از نشانگر issr انجام شد. بر اساس طرح اولیه آزمایش برای تعیین میزان گرده افشانی، از هر ژنوتیپ 4 کلون تکثیر شد. ابتدا پلی مورفیسم آن ها با استفاده از نشانگر issr بررسی شد. کلون ها در اردیبهشت ماه 1390 در سه منطقه مجزا در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در دو تکرار کشت شدند. در هر منطقه سه ژنوتیپ با دو تکرار برای گرده افشانی آزاد و همان سه ژنوتیپ با دو تکرار برای گرده افشانی کنترل شده کشت شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس برای صفات مربوط به عملکرد بذر و عمل تریپینگ مصنوعی در اسپرس نشان داد بر خلاف مطالعات قبلی که میزان دگرگشنی اسپرس را بین صفر و 37 درصد بیان کردند میزان دگرگشنی اسپرس 100 درصد برآورد شد، که در برنامه های اصلاحی بر اساس اهداف آزمایش بسیار مهم و ضروری است. بررسی صفات مربوط به مرحله زایشی گیاه (صفت تعداد خوشه و گل در خوشه) در دو محیط گرده افشان و کنترل شده نشان داد که مرحله زایشی گیاه تحت تاثیر محیط نیست ولی رشد رویشی گیاه در طول فصل رشد تحت تاثیر شرایط گرده افشانی گیاه قرار می گیرد. ارزیابی حاصل از داده های مولکولی نشانگر issr نشان داد نتاج نسل s1 با والد مادری خود از نظر ژنتیکی تفاوت دارند و در واقع نتایج تجزیه واریانس صفات مربوط به عملکرد بذر را تایید کرد. گروه بندی نسل s1 و والدین در هر منطقه نشان داد که نتاج نسل s1 با والد مادری خود در یک گروه قرار نمی گیرند و در کل دندروگرام بصورت یکنواخت پخش می شوند. این مطلب بیانگر این است که تنوع موجود در والدین با انجام دگرگشنی تقریبا به صورت یکنواخت در نتاج نسل s1 پخش شد. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد نتاج نسل s1 حاصل از هر ژنوتیپ با والد مادری خود در یک گروه قرار نمی گیرند و به طور کلی نتایج گروه بندی صفات و نتایج تجزیه واریانس مربوط به عملکرد بذر را تایید کرد.