به منظور تعیین مکان کروموزومی ژن های کنترل کننده برخی صفات زراعی- مورفولوژی در شرایط تنش و بدون تنش خشکی و تعیین شاخص های تحمل به خشکی مناسب برای تشخیص ژنوتیپ های مطلوب، سری کامل لاین های جایگزین شده کروموزومی گندم هوپ در زمینه ژنتیکی بهاره چینی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط مطلوب و تنش رطوبتی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد مورد آزمایش قرار گرفتند. با استفاده از مقایسات میانگین و با توجه به اختلاف معنی دار بین والدین، کروموزوم های حامل ژن های موثر بر صفات در دو شرایط تنش و بدون تنش تعیین شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس اختلاف معنی داری را بین لاین ها از نظر کلیه صفات مورد آزمایش به جز تعداد پنجه نابارور نشان داد که دلالت بر وجود تنوع ژنتیکی و امکان تعیین کروموزوم های حامل ژن های موثر بر صفات مورد مطالعه می باشد. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین ژن های کنترل کننده عملکرد دانه و اجزاء آن در شرایط بدون تنش و تنش به ترتیب بر روی کروموزوم های1a, 2a, 2b, 3a, 3b, 3d, 4b, 5a, 6a, 6b, 7d و 7d 1a, 2a, 2b, 3d, 5a, 6a, 6d, 7b, قرار دارند. علاوه بر آن، بیشترین ژن های کنترل کننده خصوصیات فنولوژیکی در شرایط بدون تنش و تنش به ترتیب بر روی کروموزوم-های 1b, 3b, 4d, 5a, 5d, 6d, 7a و 2d, 3b, 5d, 6d, 7a, 7d قرار دارند. از طرفی بیشترین ژن های کنترل کننده خصوصیات روزنه ای در شرایط بدون تنش و تنش به ترتیب بر روی کروموزوم های 1b, 1d, 2a, 3a, 5d, 6b و1a, 2a, 2b, 2d, 3b, 6b قرار دارند. بر مبنای عملکرد دانه در شرایط بدون تنش آبی(yp) و تنش آبی(ys) شاخص های تحمل به خشکی از قبیل: میانگین بهره وری (mp)، شاخص تحمل (tol)، میانگین هندسی بهره وری (gmp)، شاخص حساسیت به تنش (ssi) و شاخص تحمل تنش (sti) محاسبه گردیدند. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی بین شاخص ها و میانگین ها در شرایط تنش و بدون تنش نشان داد که مناسب ترین شاخص ها برای غربال کردن لاین ها سه شاخص میانگین بهره وری، میانگین هندسی بهره وری و شاخص تحمل تنش می باشد. مطالعه نمودار های سه بعدی نشان داد که بیشتر ژن های کنترل کننده شاخص های تحمل به خشکی ذکر شده بر روی کروموزوم های1a, 2a, 2b, 3d, 4d, 6a, 7a و7d قرار دارند. بررسی نمودار بای پلات وجود ژن های مرتبط با شاخص های تحمل به خشکی بر کروموزوم های2b, 3d, 6a, 7a, 7b و 7d را تائید نمود. تجزیه خوشه ای لاین ها نیز نشان داد که لاین های 2b, 6a, 3d و والد هوپ در یک گروه قرار گرفته اند و می توان از آنها برای اصلاح ژنتیکی تحمل به خشکی در گندم بهره جست.

به منظور تعیین جایگاه کروموزمی ژن های کنترل کننده ی برخی خصوصیات فیزیولوژیکی و زراعی مرتبط با مقاومت به خشکی در گندم نان و بررسی ارتباط آنها با خصوصیات ریشه، از 9 لاین جایگزین شده ی کروموزومی سری تایمستین در زمینه ی ژنتیکی رقم بهاره چینی (چاینزاسپرینگ) به همراه والدین آنها استفاده گردید. این لاین ها عبارت بودند از لاین های کروموزومی1a ، 3a، 3b، 4b، 7b، 1d، 3d،6d ،7d. این پژوهش در قابل طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار و دو آزمایش جداگانه ی تنش خشکی و شرایط رطوبتی مطلوب، در گلخانه ی تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد به اجرا درآمد. تنش خشکی از مرحله ی سه برگی گیاهچه ها آغاز و تا زمان رسیدگی فیزیولوژیکی ادامه داشت. در این مدت، دور آبیاری براساس درجه روز رشد (gdd) گیاهان در اولین مرحله ی قطع آبیاری، صورت می گرفت. سپس صفات محتوای آب نسبی برگ، میزان آب از دست رفته، میزان واکس برگ، خصوصیات روزنه ای برگ پرچم، عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، شاخص برداشت، ارتفاع بوته، طول پدانکل، طول سنبله، طول و وزن خشک ریشه، و نهایتاً نسبت وزن ریشه به اندام های هوایی اندازه گیری و محاسبه شد. انجام تجزیه واریانس ساده در شرایط محیطی مختلف (تنش خشکی و بدون تنش)، برای اکثر صفات نشان داد که اثر ژنوتیپ معنی دار است. تجزیه واریانس مرکب، اثر بروز تنش خشکی را بر اکثر صفات بجز محتوای آب نسبی، میزان واکس، طول سنبله، عرض روزنه و مساحت روزنه-ای معنی دار نشان داد. اثر ژنوتیپ × محیط نیز برای همه صفات بجز آب از دست رفته، میزان واکس، مساحت روزنه ای و طول سنبله معنی دار شد. نقش کروموزوم های کاندید در کنترل میزان واکس که برای اولین بار در این مطالعه بررسی گردید؛ جز برای کروموزوم 3a تائید نشد. از میان لاین های مورد بررسی، لاین های1a ، 3a و 3dهم در شرایط تنش و هم در شرایط نرمال، بر حداقل یکی از خصوصیات فیزیولوژیکی، تاثیر گذار بودند. در شرایط تنش خشکی، کروموزوم های موثر بر همه صفات بجز ارتفاع بوته و مساحت روزنه ای تعیین شد و کروموزوم 1d تنها کروموزومی بود که در هیچ یک از شرایط محیطی، بر هیچ یک از خصوصیات فیزیولوژیکی تاثیر نداشت. اثر پلیوتروپیک کروموزوم ها نیز در بقیه ی صفات مشاهده گردید. همه ی کروموزوم ها در شرایط تنش رطوبتی اثر پلیوتروپیک داشتند. به نحوی که کروموزوم 3a، 1d،6d و 7b به صورت همزمان در کنترل صفات ریشه و خصوصیات روزنه ای نقش داشتند. تجزیه ی همبستگی بین صفات مورد مطالعه و دو صفت مهم عملکرد دانه و میزان واکس برگ، نشان داد که میزان واکس برگ در شرایط آزمایش حاضر، در افزایش عملکرد دانه موثر نبود؛ اما عملکرد دانه ضرایب همبستگی مثبت و معنی داری (**552/0 و **85/0) با صفت شاخص برداشت به ترتیب در آزمایش تنش و بدون تنش، داشت. گروه بندی ژنوتیپ ها برمبنای صفات فیزیولوژیکی نشان داد که در فاصله تشابه 98/66 سه گروه اصلی تشکیل گردید که از لحاظ خصوصیات فوق، با همدیگر مشابهت بیشتری داشتند. دندروگرام حاصل از گروه بندی لاین ها براساس تمام صفات در دو شرایط محیطی، در فاصله تشابه 44/60 دارای 4 گروه متمایز بود. این گروه بندی 63/63 درصد از کل لاین ها را در یک دسته قرار داد که شامل لاین های والدینی نیز بود.