تأمین آب سالم و بهداشتی به عنوان یکی از مهمترین چالشهای انسان در جوامع بشری، بویژه در جوامع در حال توسعه مطرح است. از طرفی افزایش روزافزون واحدهای صنعتی، بکارگیری هزاران ترکیب شیمیایی و ورود قسمتی از این ترکیبات بصورت پساب به محیط زیست و مصرف بالا و بی رویه کودهای شیمیایی بخصوص ازته باعث گسترش آلودگی منابع آب به نیترات، نیتریت و عناصرسنگین شده است که اگر برنامه ریزی و مدیریت نشود، مشکلات بهداشتی فراوان و بیماریهای زیادی را بدنبال خواهد داشت. بر همین اساس کیفیت آب شرب و شناسایی منابع آلوده کننده آن از اهمیت خاصی برخوردار است، لذا در تحقیق حاضر به بررسی میزان غلظت آلاینده های نیترات، نیتریت و عناصرسنگین در منابع آبهای آشامیدنی (چشمه و چاه) شهرستان سوادکوه و تهیه اطلس آنها در محیط gis پرداخته شده است. انتخاب نقاط نمونه برداری تحت نظارت شرکت آب و فاضلاب استان مازندران (منطقه سوادکوه) و با ملاحظات زمین شناسی، کاربری اراضی، جمعیت، آب، تأسیسات و معادن منطقه انجام پذیرفت. اندازه گیری نیترات و نیتریت در نمونه های آب آشامیدنی با اسپکتروفتومتر مدل dr/2500 و عناصرسنگین با دستگاه جذب اتمی کوره گرافیتی (atomic absorbtion thermo m5) انجام گردید. بمنظور تعیین غلظت عناصر در آبهای آشامیدنی منطقه با استفاده از 8 ایستگاه تعیین شده، اطلاعات حاصل از نتایج دقیق آزمایشگاهی به نرم افزار spss انتقال یافته و سپس نقشه های پراکنش این عناصر در منطقه مورد مطالعه در محیط gis ارائه شد تا مشخص گردد بیشترین غلظت هریک از عناصر در کدام ناحیه از منطقه مورد بحث بیشتر بوده تا بر اساس آن بتوان تحلیلهای آتی را بنیان نهاد. جهت منشأیابی عناصر فوق الذکر، نقش عوامل طبیعی و انسان ساخت در خصوص حضور آلاینده های فوق از روش ایجاد مدل سامانه جامع درجه بندی منابع آلاینده بهره گیری گردید و نهایتاً نقشه پتانسیل آلودگی و ریسک زیست محیطی تلفیقی 8 عنصرسنگین، نیترات و نیتریت (به همراه واحدهای سنگ چینه ای) در محیط gis ترسیم گردید. نتایج حاصل از تحلیل عناصرسنگین (ni، as، cr، pb، cd، zn، co و cu)، یونهای نیترات و نیتریت نشان می دهد که میانگین غلظت هریک از عناصر فوق الذکر، درکل منطقه مطالعاتی از مقادیر استاندارد 1053 آبهای آشامیدنی ایران و آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (epa) پایین تر بوده است و تنها عنصر کادمیوم در دو ایستگاه (s5 و s8) از مقادیربالاتری برخوردار است که بخشی از آن به زمین شناسی منطقه، معادن فعال و بخشی دیگر به صنایع مستقر بر می گردد و از آنجائیکه در دو ایستگاه مزبور مقادیر عنصر روی نیز بالاست (در غلظتهای معمول مشاهده شده در آب آشامیدنی، اهمیت بهداشتی ندارد) و دو عنصر فوق از لحاظ ژئوشیمیایی شباهت زیادی به هم دارند و هر دوی آنها با عدد اکسیداسیون (ii+) در آب یافت می شوند، لذا مقادیر بالای عنصر روی با توجه به واحدهای سنگ چینه ای منطقه حضور کادمیوم را توجیه می نماید. از آنجائیکه شهرستان سوادکوه دارای جاذبه گردشگری زیادی است، لذا اقدامات لازم جهت پایش کیفی مداوم منطقه توسط مسئولین ذیربط را در خصوص سلامت آب شرب بومیان منطقه، آنهم در قالب سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه با تأکید بر رویکرد انسان سالم و سلامت همه جانبه می طلبد.

صنعت تأمین آب نه تنها از نظر حفظ سلامت اجتماع،بلکه جهت ادامه حیات صنعت،تجارت و کشاورزی نیز بسیار مهم است.بدون منابع آب کافی،جامعه کنونی ما هرگز توسعه نیافته و حیات کنونی قابل پذیرش نبوده و نخواهد بود.در حال حاضر وابستگی ما به آب تصفیه شده بسیار زیاد بوده و هر گونه تهدیدی برای این منابع،قابل قیاس با بدترین بلایای طبیعی و یا ایجاد شده توسط انسان است.حجم آب مصرفی روزانه در کشاورزی،صنعت و اجتماع بسیار زیاد بوده و از طرف دیگر ورود ترکیبات شیمیایی به صورت پساب به محیط زیست و مصرف بالا و بی رویه کود های شیمیایی بخصوص ازته باعث گسترش آلودگی منابع آب شرب به عناصر سنگین،نیترات و نیتریت گردیده است که اگر به موقع مدیریت نشود،مشکلات بهداشتی فراوان و در پی آن انواع بیماری ها را در پی خواهد داشت.از این رو کیفیت آب شرب و شناسایی منابع آلاینده آن اهمیت زیادی دارد.لذا در تحقیق حاضر به بررسی میزان غلظت عناصر سنگین،یونهای نیترات و نیتریت در منابع آب شرب(چاه ، چشمه)شهرستان نورو تهیه نقشه پراکنش آنها در محیط gis پرداخته شده است.انتخاب نقاط نمونه برداری تحت نظارت شرکت آب وفاضلاب استان مازندران(منطقه نور)وبا ملاحظات زمین شناسی،کاربری اراضی،جمعیت،آب و معادن منطقه انجام پذیرفت.اندازه گیری عناصر سنگین با دستگاه icp-ms(پلاسمای جفت شده القایی)و یونهای نیترات ، نیتریت نیز با اسپکتروفتومتر مدلdr/2800 انجام گردید.به منظور تعیین غلظت عناصر در آب شرب منطقه با استفاده از8 ایستگاه تعیین شده،اطلاعات حاصل از نتایج آزمایشگاهی به نرم افزار spssانتقال و نقشه های پراکنش این عناصر در منطقه مطالعاتی در محیط gisارائه شد،تا مشخص گردد بیشترین غلظت هریک از عناصر در کدام ناحیه از منطقه مورد بحث بیشتر بوده تا بر اساس آن بتوان تحلیل های آتی را بنیان نهاد.جهت منشأ یابی عناصر فوق الذکر،نقش عوامل طبیعی و انسان ساخت در خصوص حضور آلاینده های فوق از روش ایجاد مدل سامانه جامع درجه بندی منابع آلاینده استفاده شد و در نهایت نقشه پتانسیل آلودگی و ریسک زیست محیطی تلفیقی 8 عنصر سنگین،نیترات و نیتریت(به همراه واحد های لیتولوژی)در محیط gis ترسیم گردید.نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل یونهای نیترات،نیتریت و 8عنصر سنگین(ni،as،cr،pb،cd،zn، coو (cu، نشان داد که میانگین غلظت هریک از عناصر فوق الذکر،در مقایسه با مقادیر استاندارد های ملی (1053 ایران) وجهانی(who،epa)،پائین تر بوده است و تنها عنصر سرب،آنهم در 4 ایستگاه(s2،s4،s7،s8)و عنصر کادمیوم در ایستگاه(s6)،از مقادیر بالاتری برخوردارند.از آنجائیکه در اطراف ایستگاههایی که مقادیر سرب در آنها بالاست،معادن در حال بهره برداری سرب دونا،فلوریت و باریت که پاراژنز با گالن هستند(pbs)،سیلیس،باریت،گرانیت،سنگ لاشه می باشد و بخشی نیز به علت زمین شناسی منطقه(سازند الیکا سنگ میزبان برای سرب ، روی و فلورین در البرز است)،لذا مقادیر بالای سرب با منشأ طبیعی و انسان ساخت توجیه پذیر است.وجود عنصر کادمیوم در ایستگاه(s6)با غلظت 3 میکروگرم در لیتر به علت مجاورت با منطقه ریسک بالا و معادن فعال مرمرین و سنگ لاشه و مهمتر از همه مقادیر بالای روی(در غلظت های مشاهده شده در آب آشامیدنی،اهمیت بهداشتی ندارد)کاملا توجیه پذیر است،زیرا دو فلز اخیر در پدیده های ژئوشیمیایی با هم شرکت می کنند و هر دوی آنها با عدد اکسیداسیون(+ii)در آب یافت می شوند.از آنجائیکه منطقه نور دارای مناطق حفاظت شده،زیستگاههای طبیعی حیات وحش،قزل آلا و جاذبه گردشگری می باشد،لذا اقدامات لازم توسط مسئولین ذیر ربط را در خصوص سلامت آب شرب بومیان منطقه،آنهم در قالب سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه با تأکید بر رویکرد انسان سالم و سلامت همه جانبه می طلبد.

توجه جهانی مدتهاست که معطوف به مسئله آلاینده های آب وخاک گردیده است. نیترات و نیتریت، فلزات سنگین، مواد رادیواکتیو، آفت کش و برخی مواد آلی شیمیایی از جمله آلاینده های مذکور محسوب می شوند. از سوی دیگر، مسئله کمبود آب نیز مدتهاست زنگ خطر را برای جوامع بشری به صدا در آورده است. از آنجاییکه آلودگی موجب کاهش تامین آب و افزایش هزینه های سالم سازی و آلودگی زایی آن می شود، لذا جلوگیری از آلودگی از جمله اقتصادی ترین ابزار افزایش تامین آب نیز قلمداد می شود. بنابراین کیفیت آب شرب و شناسایی منابع آلوده کننده آن از اهمیت خاصی برخوردار است، لذا در تحقیق حاضر به بررسی میزان غلظت آلاینده های نیترات، نیتریت و عناصرسنگین در منابع آبهای آشامیدنی (چاه) شهرستان گرگان و تهیه اطلس آنها در محیط gis پرداخته شده است.