نام پژوهشگر: محمد رضا حاجی اسماعیلی
اعظم السادات حسینی مهدی مطیع
چکیده «قول» مفهومی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان اسلامی بوده و از منظرهای مختلف بدان پرداخته شده است. این مفهوم، گسترهای وسیع در ارتباط انسان با خود، جامعه و خدا به خود اختصاص داده است؛ به گونهای که آدمی لحظات همنشینی با خویشتن خویش را با سخن (کلام لفظی یا نفسی) سپری میکند؛ چنانچه در ارتباط مستقیم با آدمیان، اولین ابزار مورد استفاده او کلام است و حتی بخش وسیعی از مرور خاطرات جمعی، تداعی گفتارهاست. نیز ارتباط آدمی با خداوند در قالب نماز، مناجات و دعا بوسیله گفتار صورت میپذیرد. گفتنی است گستردگی حوزه تفکر آدمیان، وابستگی تام به محدوده لغات موجود در ذهن آنان دارد و هر چه انسان بر واژگان بیشتری آگاهی داشته باشد، دایره تفکر او وسیع تر و افکار او دقیق تر خواهد بود. «قول» در قرآن کریم نیز جایگاهی ویژه دارد و تکرار این واژه در کتاب تدوین، نماد اهمیت آن است. قرآن کریم علاوه بر نقل مکالمات شخصیتهای مختلف و بیان اعتقادات متفاوت آدمیان، که هر کدام با هدفی خاص مطرح شده است، قوانین موضوعه توسط خدای تعالی برای بشر را نیز با «قول» مطرح مینماید. همچنان که با ارائه منشأها و آداب گفتار و نیز با بیان قانونمندیهای حاکم بر فضای قول و آثار آن، به دنبال تبیین مفهوم گفتار و اهمیت جایگاه آن است. استخراج مطالب مذکور از قرآن کریم، نیازمند روشی مناسب با ویژگیهای قرآن به عنوان متنی چند لایه و سرشار از پیچیدگیهای زبانی-معنایی است و معناشناسی به دلیل به کارگیری نگاهی تحلیلی و موشکافانه به متن برای دستیابی به مفهوم حقیقی واژگان و نیز به سبب تجربیات موفق کاربست آن در مطالعات قرآنی و در حوزههای مشابه با گفتار، روشی مناسب به نظر میآید.