سه آزمایش جهت تعیین اثرات افزودن پرلیت، گلاکونیت و زئولیت طبیعی با سطوح مختلف پروتئین خام و کلسیم جیره ای بر عملکرد، قابلیت هضم ظاهری موادمغذی، ابقاء ازت، فراسنجه های خونی و مورفولوژی روده جوجه های گوشتی طراحی و اجرا شد. بدین منظور، 1520 قطعه جوجه هفت روزه نژاد راس از مخلوط دوجنس درنظر گرفته شد. تمامی جیره ها به جز از نظر پروتئین خام و کلسیم جیره به ترتیب در آزمایش اول و دوم، برای تامین حداقل احتیاجات غذایی توصیه شده nrc فرموله شدند. آزمایش اول به منظور تعیین اثرات سطوح مختلف پروتئین خام جیره ای بر قابلیت هضم ظاهری پروتئین و انرژی، انرژی قابل متابولیسم مواد خوراکی و خصوصیات فضولات و محتویات ایلئوم به صورت فاکتوریل 6×2 در قالب طرح کاملاً تصادفی با 13 تیمار و 4 تکرار و 6 قطعه جوجه در هر تکرار به روش قفس انجام شد. جیره های آزمایشی با استفاده از سه نوع افزودنی (پرلیت، گلاکونیت و زئولیت) در دو سطح (2 و 4 درصد) و با دو سطح پروتئین خام (100 و 90 درصد توصیه nrc) تهیه گردیدند. یک جیره حاوی ذرت-سویا که فاقد افزودنی و دارای سطح پروتئین خام 100 درصد توصیه شده nrc نیز به عنوان تیمار شاهد درنظر گرفته شد. نتایج این آزمایش نشان داد که قابلیت هضم ظاهری پروتئین خام، انرژی و کلسیم به ترتیب در تیمارهای حاوی 2 درصد پرلیت، 2 درصد زئولیت و تیمارهای حاوی سطوح 2 و 4 درصد زئولیت بالاترین مقدار بود (05/0p<). در تیمارهای حاوی زئولیت و 4 درصد پرلیت، با کاهش سطح پروتئین خام جیره، قابلیت-هضم ظاهری پروتئین بهبود معنی داری یافت (05/0p<). در دوره آغازین (21-7 روزگی)، میزان انرژی قابل سوخت و ساز ظاهری تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت به طوری که مقدار آن در تیمارهای حاوی پرلیت نسبت به تیمار با 4 درصد گلاکونیت افزایش معنی داری را نشان داد (05/0p<). به طور مشابه، میزان ph و مواد جامد غیرفرار فضولات در تیمار حاوی 4 درصد پرلیت بیشترین مقدار بود و این اختلاف از نظر آماری معنی دار بود (05/0p<). همچنین، میزان کل مواد جامد و کل مواد جامد فرار تعیین شده به روش جمع آوری فضولات در تیمار شاهد افزایش معنی-داری را نشان داد. در آزمایش دوم، طرح آزمایشی و جیره های خوراکی مشابه آزمایش اول بود با این تفاوت که سطوح 100 و 90 درصد کلسیم، جایگزین سطوح 100 و 90 درصد پروتئین خام شده بود و همچنین جوجه ها در بستر پرورش یافتند. در این آزمایش، میزان عملکرد، خصوصیات استخوان درشت نی و فراسنجه های خونی تعیین شد. نتایج نشان داد که در دوره رشد (42-21 روزگی) و کل دوره آزمایش (42-7 روزگی) گروه شاهد دارای بیشترین میزان مصرف خوراک بود (05/0p<) اما، در دوره 42-7 روزگی از نظر افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی اختلاف معنی داری بین تیمارها مشاهده نشد (05/0p<). تیمارهای حاوی4 درصد پرلیت و شاهد در دوره 42-21 روزگی به ترتیب بیشترین میزان نسبت بازدهی انرژی و فاکتور بازدهی اروپائی را نشان دادند (05/0p<). در پایان دوره آزمایش، افزودن 4 درصد پرلیت و زئولیت باعث افزایش معنی دار میزان حجم، وزن نسبی و میزان خاکستر استخوان درشت نی گردید (05/0p<). همچنین، جیره های کم پروتئین به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار کلسیم و فسفر سرم را ایجاد نمودند (05/0p<). نوع افزودنی و سطح آن تاثیری بر میزان تری گلیسرید، کلسترول و اسیداوریک سرم خون نداشت (05/0p<)، اما میزان فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز و آسپارتات ترانس آمیناز در تیمار حاوی 2 درصد گلاکونیت کاهش یافت (05/0p<). آزمایش سوم نیز جهت تعیین اثرات سطوح مختلف پرلیت، گلاکونیت و زئولیت بر عملکرد، ترکیب لاشه، خصوصیات بستر و مورفولوژی روده کوچک جوجه های گوشتی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 7 تیمار و 4 تکرار انجام گردید. بدین منظور، 420 قطعه جوجه از سن 7 تا 42 روزگی بر روی بستر پرورش داده شدند. فراسنجه های عملکردی به صورت هفتگی ثبت شدند. در انتهای دوره آزمایش، دو قطعه جوجه از هر واحد آزمایشی (یک نر و یک ماده) که میانگین وزنی نزدیک به میانگین واحد آزمایشی داشتند، انتخاب و جهت تعیین خصوصیات لاشه و مورفولوژی دستگاه گوارش کشتار شدند. نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که در کل دوره آزمایش (42-7 روزگی)، میزان افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت (05/0p>) اما در همان دوره زمانی، میزان مصرف خوراک، شاخص دستگاه گوارش و ضریب رشد حرارتی در گروه شاهد افزایش معنی داری نشان داد (05/0p<). داده های مربوط به مورفولوژی دستگاه گوارش نشان دهنده این بود که جوجه هایی که 4 درصد پرلیت و یا 4 درصد زئولیت در جیره خود دریافت کرده بودند، بیشترین میزان عمق کریپت را در دئودنوم، ژوژونوم و ایلئوم داشتند (05/0p<). همچنین، انواع و سطوح مختلف افزودنی، بر درصد نسبی وزن سینه، ران و چربی محوطه بطنی تاثیری نداشت (05/0p<).