چکیده زنبورهای مخملی (bumblebees) به عنوان گرده افشان های مهم گیاهان در شرایط طبیعی و گلخانه شناخته شده‏اند. اولین گام در استفاده و پرورش زنبورهای مخملی در کشور، شناخت دقیق گونه‏های این زنبورها است. شباهت‏های مرفولوژیک موجب شده است که این روش معیار مناسبی برای شناسایی دقیق گونه‏های زنبورهای مخملی نباشد و برای تفکیک و طبقه‏بندی از روش‏های دیگری در کنار شناسایی مرفولوژیک استفاده گردد. یکی از این راهکار‏ها، شناسایی ترکیبات غدد لبی در جنس نر زنبورهای مخملی است. این ترشحات به عنوان فرمون‏ تعیین قلمرو و فرمون جنسی جذب‏کننده ملکه عمل می‏کنند. وجود یک یا چند ترکیب خاص با بیشترین مقدار در غدد هر گونه از زنبورهای مخملی منحصر به فرد بوده و عامل جدا کننده گونه‏هاست. در این پژوهش، ابتدا از استان‏های تهران، قزوین، البرز، مازندران، گلستان، گیلان، آذربایجان غربی و شرقی نمونه‏برداری‏هایی صورت گرفت. سپس بر اساس ویژگی‏های شکل‏شناسی 22 گونه از این جنس شناسایی و تعداد 9 گونه‏ مورد آزمایش قرار گرفت. به منظور آزمایش ابتدا سر نمونه های جنس نر از بدن جدا و در ویال های شیشه‏ای محتوی هگزان نرمال قرار داده شد. این ویال ها تا زمان آزمایش در دمای 20- درجه سلسیوس و در آزمایشگاه مرکزی دانشکده‏ی کشاورزی دانشگاه یاسوج نگهداری شد. پس از استخراج و آماده‏ سازی ترشحات غدد لبی، محتویات به دستگاه کروماتوگرافی گازی همراه با طیف‏سنجی جرمی تزریق شد و ترکیبات آن بر اساس لایبرری شرکت نیست و طیف جرمی شناسایی گردید. این ترکیبات شامل ایزوپرنوئیدها، الکل‏های آلیفاتیک، آلدهیدها، استرها، آلکان‏ها و آلکن‏ها بودند. طی این آزمایشات 3 زنبور b. terrestris، b. lucorum و b. cryptarum که از نظر مرفولوژی بسیار شبیه بودند، بر اساس ترکیبات غدد لبی به 3 گونه مجزا تقسیم شدند. به این ترتیب که در b. cryptarum استری با نام دودکانوئیک ‏اسید اتیل‏استر با مقدار نسبی 3/75 درصد، در گونه b. terrestris ایزوپرنوئیدی با نام 2و3- دی‏هیدرو-6- ترانس فارنسول با مقدار 5/44 درصد و در گونه b. lucorum استری با نام 9- اتیل تترادکانوایت و با مقدار 86/67 درصد، به عنوان بالاترین ترکیب شناسایی و سبب جدایی گونه‏ها از یکدیگر شد. در b. persicus نیز استری با نام زد- 13- اُکتادسن- 1- ایل استیت با مقدار نسبی 67/80 درصد، در b. mesomelas آلکنی با نام زد-12- پنتاکوزن و با مقدار نسبی 4/20 درصد، در b. ruderarius الکلی با نام 9- هگزادکانول با مقدار 41 درصد، در گونه b. argillaceus الکنی با نام نونادسن و با مقدار نسبی 65 درصد و در گونه b. vestalis دو ترکیب گرانیل سیترونلیلاستات با مقدار 4/29 درصد و گرانیل‏سیترونلول با مقدار 6/24 درصد، با بالاترین مقدار بدست آمد و مقایسه این ترکیبات با نتایج پژوهش‏های صورت گرفته، منجر به شناسایی این گونه‏ها گردید.

گرده افشانی بسیاری از گیاهان به حشرات گرده افشان وابسته می باشد. در میان گرده افشان ها، بال غشائیان (به ویژه بالاخانواده یapoidea )، نقش حائز اهمیتی در گرده افشانی گیاهان گل دار دارند. بسیاری از زنبورهای گرده افشان در مناطق مختلف ایران زیست می کنند. در این پژوهش طی 42 مرتبه نمونه برداری از مناطق مختلف، 1086 زنبور جمع آوری شد. نمونه های جمع آوری شده با استفاده از کلید موجود در منابع خارجی در سطح خانواده و سپس در سطح جنس شناسایی شدند. زنبورهای شناسایی شده از 5 خانواده، 8 زیرخانواده، 9 قبیله و 20 جنس بودند. گونه ی (colletidae) hylaeus punctus f?rster وhoplitis leucomelana kirby (megachilidae) برای اولین بار از ایران گزارش شد. هفت گونه کنه شناسایی شده از 2 راسته، 4 خانواده و 4 جنس بودند. از 7 گونه ی شناسایی شده مطابق با نظر متخصصین، 5 گونه از جنس های parapygmephorus، vidia و anoetus برای دنیا و گونه یimparipes burgeri ebermann & jagersbacher-baumann برای آسیا جدید بوده است.