با توجه به بررسی عرصه های کارکردی-ساختی توسط جغرافیا، نقش نیروهای تأثیر گذار در نظام فضایی مطرح می شود. در نظام فضایی یکی از مهم ترین عواملی که به عنوان نیرو بر ساختار سکونتگاهای روستایی اثر می گذارد و خود در مقام یک عامل، متأثر از ساختارها و کارکردهایی واقع می شود، فرایند مشارکت می باشد. پیامد اجرای طرح ها در نظام سکونتگاهی بدون توجه به مشارکت، دست نیافتن به سطح مشخصی از توسعه می باشد. از عوامل اصلی این پدیده نبود بسترهای لازم برای نشان دادن و اجرای مشارکت توسط عناصر و اجزای ساختارهای نظام فضایی روستایی می باشد. نظام فضایی برای ارائه کارکردهای مثبت، نیازمند هماهنگی و انسجام از سوی عناصر تشکیل دهنده خود می باشد. عدم انسجام باعث عدم پشتیبانی ساخت های نظام از هم دیگر خواهد شد. هدف از تحقیق حاضر تبیین کارکردی- ساختی عناصر و اجزای نظام و شناسایی عناصر و نیروهای تاثیر گذار در بروز مشارکت و نیز تبیین مشارکت جهت بررسی تاثیر گذاری آن بر روی تحولات نظام فضایی است. نمونه مورد مطالعه دهستان حومه از بخش مرکزی شهرستان خدابنده می باشد. روش انتخاب شده برای بررسی تحقیق روش کیفی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و روش میدانی به صورت مصاحبه گروه های بحث انتخاب شد. همچنین تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق روش تحلیل محتوا صورت پذیرفت. نتایج این تحقیق نشان داد پیش نیازهای نظام فضایی برای بستر سازی مشارکت فراهم نشده و سازوکارهای به وجود آمده بر اساس ساختارها آن ها نتوانسته اند در زمینه مشارکت کارکردهای مناسبی داشته باشند و در نتیجه این مشارکت، روستاهای نمونه دهستان حومه نتوانسته اند در تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی تأثیر گذار باشد.