چکیده اسلام، قاعده اصلی و پایه ای را بنابر «صلح» گذاشته، در قرآن و سنت نیز «جنگ» به جزء در شرایط خاص و استثنایی تجویز نشده است. تأمل در این دو رویکرد روشن می کند که رمز توفیق پیامبر(ص) در تبلیغ دین، صبر و پایداری، دعوت مسالمت آمیز و احترام به آزادی عقیده و کرامت انسانی بوده است. پیامبر(ص) هیچ وقت در ابتدا دستور حمله نظامی به قبیله یا گروهی را صادر نفرمود و همه غزوات و سریه های صدر اسلام دفاعی بوده است. نظر به اهمیت موضوع و این نگاه که تاکنون کسی به ارزیابی دو رویکرد متفاوت پیامبر(ص) در جنگ و صلح نپرداخته، و با توجه به قرب زمانی جنگ احزاب و صلح حدیبیه، موضوع رساله را به این دو رویداد اختصاص دادم و در پنج فصل به آن پرداختم: 1. کلیات، 2. تاریخچه و وقایع جنگ احزاب، 3. تاریخچه و وقایع صلح حدیبیه، 4. بررسی و ارزیابی رویکرد پیامبر(ص) در این دو واقعه، 5. نتیجه. پیامبر(ص) در جنگ خندق نشان داد که می توان از شیوه های متفاوت، بدون اینکه خونی ریخته شود، دشمن را از صحنه نبرد بیرون کرد. حفر خندق، بکاربردن خدعه و نیرنگ، پی بردن به نیازهای معیشتی قبیله ای (مانند غطفان) و بستن قرارداد با آن ها مشروط به ترک جبهه جنگ، شیوه هایی بود که پیامبر(ص) در پراکندن سپاه احزاب استفاده کرد. اما از سوی دیگر، بعد از گذشت مدتی از آن جنگ، شاهد آن هستیم که پیامبر(ص) با همان مشرکان و دشمنانی که چندی پیش رودرروی آنان قرار گرفته بود، پای میز مصالحه می نشیند و صلحی را می پذیرد که بایستی در راستای همان جنگ احزاب و در ادامه همان مسیر اهداف بررسی شود. بر همین مبنا می بایست به این صلح به عنوان گام مهم پیامبر(ص) در جهت پیش برد و تثبیت آرمان های دینی خود نگاه کرد که نه با تهدید و اتکای به شمشیر، بلکه با نرمش و تدبیر و فراهم نمودن فرصت، به آن نگریست. در واقع پیامبر(ص) در حدیبیه، تهدیدها را به فرصت ها مبدل نمود. از این رو این تفاوت رویکرد، از نظر تاریخی، جای بررسی و پرسش دارد که چرا پیامبر(ص) در جنگ احزاب از «شیوه های دفاعی» بهره جست و در حدیبیه، «صلح» را به کار برد و حتی در ظاهر امر به دشمن امتیاز هم داد. کل

این پایان نامه تحت عنوان «دلایل و انگیزه های انعقاد صلح امام حسن(ع) با معاویه بن ابی سفیان» دریک مقدمه و پنج فصل تنظیم شده است. ائمه ی معصومین(ع) همگی نور واحد بوده، و در مقام معنوی بر یکدیگر برتری ندارند و اگر تفاوتی در ظاهر عملکرد امامان معصوم مشاهده می شود، به علت تفاوت در ویژگی های فردی است، نه مقام نورانیت ایشان، به عبارتی با شرایط زمان و مکان لازم می شود تا امامان عملکرد خاص و به ظاهر متفاوت در زمان امامت خود نشان دهند. دراین رساله به ابعاد گوناگون شخصیت، زندگی و اخلاق دومین امام شیعیان جهان و نشان دادن ارزش های والای انسانی او که خداوند در وجود امام به ودیعت نهاده وآن منشأ تحولاتی در جامعه وافراد بشر شده است، می پردازیم. در بخش دیگر، به شخصیت، فضیلت ها، ایثار و کرامات امام حسن(ع) و زندگی سیاسی ایشان در عصر خلفای راشدین پرداخته شده و همچنین درخصوص خلفای بنی امیه و اختلاف آن با خلفای راشدین، معرفی چهره ی زور و تزویر معاویه صحبت شده است. مهمترین بخش زندگی امام حسن مجتبی(ع)، ماجرای صلح او با معاویه می باشد وهمچنین دلیل های عقلی که سیمای این صلح را روشن می کند و اینکه پذیرش صلح، تنها برای مصلحت امت، جلوگیری از خونریزی حفظ جان یاران واقعی امام و حفظ ارزش های الهی می باشد. و نیز اینکه این روش را امام حسن(ع)، از صلح حدیبیه برگرفته که سیاستی از یادگار جدش رسول خدا(ص) بود، پس این صلح، زمینه ساز قیام عاشورا شد و قیام عاشورا قبل از آنکه حماسه ی حسینی باشد، حماسه ی حسنی است. امام حسن(ع) که خود در میدان جنگ قهرمانی کم نظیربوده، در صحنه ی صلح نیز قهرمان ترین مصلح بود.