چکیده: به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 21 ژنوتیپ مختلف گندم دوروم، تحقیق حاضر در سالزراعی 1390-1389 در دو بخش زراعی و مولکولی در مزرعه تحقیقاتی و آزمایشگاه بیوتکنولوژی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی اجرا شد. ارزیابی صفات زراعی، مورفولوژیک و مقاومت به خشکی بر اساس طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و در دو شرایط تنش و بدون تنش آبی انجام گردید. تنوع ژنتیکی علاوه بر صفات زراعی، فیزیولوژیک و مورفولوژیک با استفاده از نشانگرهای مولکولی issr و rapd نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین در هر دو شرایط، اختلافات معنی داری برای اکثر صفات بین ژنوتیپ ها را آشکار کرد، همچنین نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین دو شرایط تنش آبی و شرایط بدون تنش تفاوت معنی دار وجود دارد. بر اساس نتایج تجزیه همبستگی در شرایط بدون تنش، عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در سنبله، کلروفیل b، کلروفیل کل و مقدار سبزینگی برگ همبستگی بالایی با عملکرد دانه داشتند، و می توانند به عنوان شاخص جهت گزینش ارقام با عملکرد بالا مدنظر قرار گیرند.تجزیه خوشه ای با استفاده از روش وارد، بر مبنای عملکرد، اجزای عملکرد و خصوصیات آگرو- فیزیولوژیک، ژنوتیپ ها را در چهار گروه جداگانه قرار داد. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی بین شاخص ها و میانگین عملکرد در شرایط آبی و دیم نشان داد که مناسبترین شاخص ها برای غربال کردن لاین ها در دو شرایط آبی و دیم چهار شاخص میانگین هندسی بهره وری (gmp)، میانگین بهره وری (mp)، میانگین هارمونیک (ham) و شاخص تحمل به تنش (sti) هستند. طبق نتایج آزمون جوانه زنی همبستگی معنی داری بین صفات آزمایشگاهی و مزرعه ای مشاهده نشد. از 17 آغازگر issr مورد استفاده در این تحقیق، 10 آغازگر نوارهای واضحی را تکثیر کردند. از 107 نوار امتیاز داده شده،44 نوار چندشکل بوده و درصد چندشکلی کل 12/41 درصدبرآورد شد. همین طور از 17 آغازگر rapd مورد استفاده در این مطالعه، 11 آغازگر نوارهای مختلفی را تکثیر کردند. از 107 نوار امتیاز داده شده، 47 نوار چند شکل بوده و درصد چند شکلی کل 92/43 درصد برآورد شد. تجزیه خوشه-ای بر اساس داده های حاصل از نشانگر issr، ژنوتیپ ها را در پنج گروه جداگانه و بر اساس داده های حاصل از نشانگر rapd نیز ژنوتیپ ها را در شش گروه جداگانه قرار داد که با نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی در مورد هر دو نشانگر تا حد زیادی مطابقت داشت. آزمون مانتل بین داده های فنوتیپی (در شرایط تنش و بدون تنش) و داده های نشانگر issr همبستگی معنی داری نشان نداد که این موضوع می تواند حاکی از عدم تطابق داده های مولکولی و زراعی، بدلیل کم بودن تعداد نشانگرهای مورد استفاده و تعداد توالی های تکراری در ژنوم گندم های مورد بررسی باشد. همچنین داده های فنوتیپی در شرایط بدون تنش و تنش با داده های نشانگر rapd همبستگی معنی داری نشان نداد. بین اطلاعات حاصل از نشانگرهایrapd و issr همبستگی معنی داری مشاهده گردید.