چکیده پس از آنکه نظامی در قرن ششم، پنج مثنوی خود را عرضه کرد، موفقیت این مثنویها و شهرتی که پیدا کردند موجب شد که بسیاری از شاعران از این پنج گنج تأثیر پذیرند و نظیره هایی برای آن بسرایند. از میان این مثنویها بخصوص هفت پیکر به سبب ساختار هنری خاص خود، مورد توجه شاعران بزرگ قرار گرفت و چون نمی توانستند، مثل آثار دیگر او، نظیر خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و اسکندرنامه عین داستان را بازسرایی کنند و هفت افسان? هفت پیکر نظامی را بی تغییر بسرایند، به ناچار می بایست معادل آن هفت افسانه را خود به وجود بیاورند، از این نظر نظیره های هفت پیکر از تنوعی ویژه برخوردار هستند. هدف این رساله معرفی نظیره های هفت پیکر نظامی گنجوی، به ویژه نظیره های هفت اورنگ جامی، چهار چمن شاه داعی شیرازی، هفت منظر هاتفی خرجردی و آسمان هشتم روح الامین اصفهانی است که از میان آنها، دو نظیر? هفت منظر هاتفی و آسمان هشتم روح الامین اصفهانی مورد تحلیل دقیق تر قرار گرفته است چراکه در این دو منظومه شاعران هم از وزن و هم از شیو? داستان سرایی نظامی تأثیر پذیرفته اند در حالی که آن دو مثنوی دیگر، تنها از شیو? نام گذاری و وزن شعری از هفت پیکر نظامی تأثیر پذیرفته اند. این نظیره ها (هفت منظر و آسمان هشتم) به ساختار بیرونی و قالب داستان سرایی هفت پیکر نظامی توجّه کرده اند. بنابراین، این منظومه ها از منظر: داستان سرایی، صورخیال، ضرب المثلها و مضامین مورد بررسی قرار گرفته اند. شاعران یاد شده هیچ یک به عمق اندیشه، هنر و هدفهای متعالی نظامی نرسیده اند ولی در جایگاه خود آثاری خلق کرده اند که از نظر خلق یا روایت هفت داستان متفاوت، عناصر شاعرانه و اصطلاحات روزگارشان در خور توجّه و بررسی هستند. چون مثنوی هفت منظر هاتفی تا کنون تصحیح و چاپ نشده بود، نگارنده از روی چهار نسخ? خطی موجود در کتابخانه های ایران (ملک، ملی، سپهسالار و مجلس) آن را تصحیح کردم و مبنای تحقیق قرار دادم که با همکاری دکتر حسن ذوالفقاری در دست چاپ است.