مرزه سهندی (satureja sahandica bornm.) از گیاهان خانواده ی نعناعیان و یکی از گیاهان بومی ایران است که در شمال غرب و غرب کشور پراکندگی دارد. در تحقیق حاضر خصوصیات فیتوشیمیایی اسانس مرزه سهندی در زمان های مختلف برداشت از رویشگاه پاکل و یک نمونه ی کشت شده درگلخانه دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، بخش هوایی گیاهان در پایان هر ماه طی ماه های فروردین تا شهریور ماه 1390 برداشت گردید. همچنین یک نمونه از این گیاه در مرحله ی گلدهی کامل (شهریور) از گلخانه جهت مقایسه ی درصد و ترکیبات اسانس آن با نمونه های وحشی برداشت شد. اسانس گیری از تمام نمونه ها به روش تقطیر با آب و با کمک دستگاه کلونجر صورت گرفت. تجزیه واریانس داده های مربوط به درصد اسانس، فعالیت آنتی اکسیدانی و محتوی فنل کل اسانس این نمونه ها نشان داد که زمان برداشت از طبیعت بر صفات مورد مطالعه تأثیر معنی داری در سطح احتمال یک درصد داشت. مقایسه میانگین درصد اسانس نمونه های وحشی نشان داد که بیشترین و کمترین درصد اسانس به ترتیب مربوط به اردیبهشت (42/0 درصد) و شهریور (19/0 درصد) بود. مقایسه میانگین فعالیت آنتی اکسیـــــــــــدانی نمونه های وحشی نشان داد که بیشترین و کمترین درصد به ترتیب مربوط به شهریور (06/61 درصد) و مرداد (53/49 درصد) بود. مقایسه میانگین محتوی فنل کل نمونه های وحشی نشان داد که بیشترین و کمترین مقدار مربوط به شهریور (06/30 میلی گرم اسیدگالیک بر میلی لیتر اسانس) و خرداد (41/14 میلی گرم اسیدگالیک بر میلی لیتر اسانس) بود. تجزیه فیتوشیمیایی با کروماتوگرافی گازی کوپل شده با طیف سنج جرمی (gc/ms) 75 ترکیب مختلف را جداسازی کرد. تجزیه واریانس اجزای تشکیل دهنده ی اسانس نشان داد که بین زمان های مختلف برداشت اختلاف معنی داری در سطح احتمال یک درصد وجود داشت. بورنئول در تمامی مراحل مختلف برداشت ترکیب اصلی اسانس بود. پس از بورنئول، بالاترین درصد به ترتیب مربوط به کامفور، بورنیل استات، 4- ترپینئول، لینالول، آلفا- ترپینئول، کارواکرول و کامفن بودند. نتایج همبستگی درصد اسانس با شرایط محیطی نشان داد که بین درصد اسانس و بارندگی، درصد اسانس و رطوبت همبستگی مثبت؛ بین درصد اسانس و دمای محیط، درصد اسانس و ساعات آفتابی همبستگی منفی وجود داشت. نتایج همبستگی مهم ترین اجزای تشکیل دهنده ی اسانس مرزه سهندی نشان داد که بین ترکیب بورنئول و بورنیل استات، آلفا- ترپینئول و کارواکرول، کامفور و آلفا- ترپینئول، کامفور و لینالول همبستگی منفی؛ بین ترکیب کامفور و 4- ترپینئول، 4- ترپینئول و کارواکرول، لینالول و آلفا- ترپینئول همبستگی مثبت وجود داشت.