بیماری موزائیک انجیر یک بیماری عفونی است که از مدت ها قبل شناخته شده است و پراکنش جهانی دارد. در سال های اخیر عوامل بیماریزای ویروسی و شبه ویروسی متعددی بصورت همراه با این بیماری شناسایی شده اند. ویروس موزائیک انجیر (fig mosaic virus, fmv) بدلیل پراکنش بالا در نمونه های دارای علائم و انتقال با کنه اریوفید و پیوند بعنوان عامل احتمالی این بیماری شناخته شده است. ویروس موزائیک انجیر دارای ژنوم آر اِن اِی چندبخشی تک لای منفی است و در جنس emaravirus از تیره bunyaviridae قرار می گیرد. با توجه به اهمیت اقتصادی و گستردگی کشت انجیر در ایران و نیز مشاهده علائم موزائیک، بررسی عوامل ویروسی و شبه ویروسی همراه با بیماری موزائیک انجیر در ایران ضرورت داشت. نمونه برداری از درختان دارای علائم موزائیک و نیز فاقد علائم از 17 استان کشور صورت گرفت. پس از استخراج آر اِن اِی کل از گیاه، واکنش زنجیره ای پلیمراز با ترانویسی معکوس، همسانه سازی و تعیین توالی ژنوم ، برخی مشخصات مولکولی ویروس. موزائیک انجیر و ویروئیدهای موجود در نمونه های آلوده بررسی گردیدند. تشخیص ویروس و ویروئیدها با آزمون واکنش زنجیره ای پلی مراز با آغازگرهای اختصاصی و متعاقباً تعیین ترادف ژنوم صورت گرفت. آزمون انتقال با استفاده از روش پیوند و انتقال کنه های اریوفید از انجیرهای آلوده به انجیرهای سالم بذری(دانهال ها) انجام شد. دو ماه پس از مایه زنی با کنه اریوفید و 70 روز پس از مایه زنی با پیوند علائم موزائیک روی برگ های دانهال ها مشاهده گردید. از 227 نمونه مورد بررسی 112 نمونه دارای علائم و 115 نمونه فاقد علائم بودند. از 112 نمونه دارای علائم، 53/95 درصد دارای fmv بودند. آلودگی 44 نمونه های دارای علائم به ویروئید کوتولگی رازک ( hop stunt viroid = hsvd) و ویروئید اگزوکورتیس مرکبات (citrus exocortis viroid=cevd) در 8 استان کشور نشان می دهد میزان آلودگی بترتیب 18/18 و 64/13 درصد نمونه های مورد آزمایش است. 115 نمونه بدون علائم به روش pcr بررسی شدند و از این میان چهار نمونه دارای fmv بودند اما در هیچ کدام hsvd و cevd ردیابی نشد. بررسی های فیلوژنتیک نشان داد جدایه های ایرانی fmvدر گرو ههای جداگانه نسبت به جدایه های سایر کشور ها قرار می گیرند. واریانت های کوتولگی رازک جدا شده از ایران در یک خوشه جدا و نزدیک به گروه آلو و زردآلو با بیشترین تشابه حدود3/94 درصد قرار می گیرند و کمترین تشابه (4/90 درصد) را با واریانت های توت ایتالیا و لبنان دارند. تکثیر و تعیین ترادف سه آر اِن اِی ویروس موزائیک انجیر در نمونه های دارای علائم و انتقال این ویروس با پیوند و کنه اریوفید و ردیابی این ویروس در اکثر نمونه های علائم دار نشان می دهد این ویروس عامل احتمالی بیماری موزائیک انجیر در ایران است