نام پژوهشگر: محمدجواد بیدادی
محمدجواد بیدادی بهنام کامکار
چکیده استفاده درست و بهینه از اراضی نیازمند ارزیابی دقیق منابع بومشناختی کشاورزی میباشد. از آنجاییکه هر یک از محصولات کشاورزی شرایط اقلیمی و محیطی خاصی را میطلبند، لذا محققان و کارشناسان توجه ویژهای به ارزیابی تناسب اراضی داشته و بر پایه مدلهای بومشناختی-کشاورزی، منابع محیطی را با روشهای مناسب شناسایی، ارزیابی و به منظور اهداف خاصی قابلیتسنجی مینمایند. تحقیق حاضر به منظور شناخت عوامل و عناصر اقلیمی، توپوگرافی و شوری موثر بر کشت گندم دیم و سویا در حوزه قرهسو استان گلستان و پهنهبندی نواحی مستعد کشت این دو محصول با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) و سنجش از دور (rs)، و در نهایت تعیین الگوی تناوبی مناسب کشت گندم-سویا در این حوزه انجام شده است. برای این کار ابتدا نیازهای بومشناختی گندم دیم و سویا با استفاده از منابع علمی موجود تعیین و درجهبندی گردید. سپس نقشههای موضوعی مورد نیاز تهیه و طبقهبندی شدند. متغیرهای محیطی مورد مطالعه شامل دمای کمینه، دمای متوسط، دمای بیشینه، بارش، شیب، جهت شیب، ارتفاع و هدایت الکتریکی (ec) بودند. از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) برای تعیین وزن معیارها استفاده شد. در نهایت با تلفیق و همپوشانی این نقشهها در محیط gis نقشه پهنهبندی گندم دیم و سویا استخراج گردید. در بخش دوم، به منظور مقایسه بین پتانسیلهای محاسبه شده و کاربری موجود در منطقه مورد مطالعه جهت تعیین الگوی تناوبی مناسب گندم و سویا، نقشه کاربری حاضر در منطقه با پردازش تصاویر ماهوارهای irs سنجنده liss3 سال 1387 تهیه شد. نتایج حاصل از پهنهبندی نشان داد که گندم در 4 پهنه (خیلی مناسب، نسبتا مناسب، ضعیف و نامناسب) و سویا در 3 پهنه (خیلی مناسب، نسبتا مناسب و ضعیف) از نظر تناسب اراضی قرار میگیرند. حدود 5170 هکتار (6 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قرهسو و 3 درصد از مساحت کل اراضی حوزه دارای تناسب بالایی جهت کشت گندم دیم بودند. بارش مناسب، شیبهای کمتر و رو به جنوب و همچنین هدایت الکتریکی در حد مطلوب از ویژگیهای این مناطق است. در عین حال حدود 2633 هکتار (3 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قرهسو و 5/1 درصد از مساحت کل اراضی حوزه جهت کشت گندم دیم نامناسب ارزیابی شدند. حدود 28071 هکتار (45 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قرهسو و 2/17 درصد از مساحت کل اراضی حوزه جهت کشت سویا دارای تناسب بالایی بودند. وجود منابع آبی در دسترس، ارتفاع کمتر اراضی، شیبهای کمتر و رو به جنوب، دماهای مناسب و همچنین هدایت الکتریکی در حد مطلوب از جمله عواملی هستند که باعث قرار گرفتن این مناطق در این پهنه شدهاند. حدود 5537 هکتار (9 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قرهسو و 4/3 درصد از مساحت کل اراضی حوزه به دلیل شوری بالای این مناطق جهت کشت سویا ضعیف ارزیابی شدند. از نتایج دیگر این تحقیق تعیین الگوی تناوبی مناسب کشت گندم و سویا بود که مشخص گردید حدود 56352 هکتار و معادل 64 درصد از سطح اراضی زراعی حوزه قرهسو توانایی اجرای این تناوب را دارند.