چکیده: این مطالعه در دو مرحله غربالگری هفت گیاه دارویی و استفاده از سه اسانس و عصاره گیاهان برتر به روش برون تنی و مرحله استفاده از عصاره گل گاو زبان به روش دام زنده انجام شد. تاثیر گیاهان در سه سطح (صفر، 65/28 و 31/57 میلی گرم) به روش آزمون گاز، و در قالب یک طرح کاملاً تصادفی و چهار تکرار بررسی شد. سپس در بخش دوم تاثیر سطوح متفاوت عصاره گل گاو زبان، اسانس اکالیپتوس و گلپر در پنج سطح (صفر، 3 ، 30 ، 300 و 3000 میکرولیتر) با استفاده از 200 میلی گرم جیره پایه و آزمون گاز، بر خصوصیات تخمیر شکمبه و تولید گاز متان و جمعیت پروتوزوآیی به روش برون تنی بررسی شد. فراسنجه های مورد مطالعه در آزمون برون تنی عبارت بودند از کل گاز و متان تولیدی، نیتروژن آمونیاکی، تجزیه پذیری آزمایشگاهی ماد? آلی، شاخص راندمان سنتز پروتئین میکروبی (pf) (میلی گرم ماده ی آلی تجزیه شده بخش بر میلی لیتر گاز تولیدی) و غلظت اسیدهای چرب فرار. جمعیت پروتوزوآیی کل و سه زیر خانواده entodiniinae ، ophryscolecinae، diplodiniinae و یک خانواده isotrichdae و رابطه آن ها با گاز متان نیز بررسی گردید. در مرحله دوم، عصاره اتانولی گل گاو زبان در چهار سطح (صفر ، 3/0 ،5/1 و 3 میلی لیتر به ازاء هر کیلوگرم ماده خشک) بر عملکرد دام، متابولیت های پلاسما و اکوسیستم شکمبه بره پرواری مهربان انجام شد. تعداد 48 راس بره نر شش ماهه در حال رشد با میانگین وزن اولیه 9/3± 1/32 به صورت تصادفی در قالب یک طرح کاملاً تصادفی و با چهار تیمار و 12 تکرار برای هر تیمار درمطالعه استفاده شد. فراسنجه های تخمیر شکمبه، پروتوزوآ و باکتری های سلولولیتیک، متابولیت های خون، قابلیت هضم، ابقاء نیتروژن و تولید پروتئین میکروبی و عملکرد دام بررسی شد. نتایج مرحله بررسی هفت گیاه دارویی نشان داد که سه گیاه گل گاو زبان، اکالیپتوس و گلپر بهترین گیاه ها با حداکثر کاهش متان و بهترین افزایش شاخص pf بودند. نتایج مطالعه سه عصاره واسانس نیز نشان داد که عصاره گل گاو زبان بهترین نتایج کاهش گاز متان و نیتروژن آمونیاکی و افزایش pf را داشت. نتایج مطالعه دام زنده نشان داد که استفاده از عصاره گل گاو زبان، غلظت متان (روز 35؛ مقایسه شاهد با تیمار، 011/0p= و روز 70 خطی، 0054/0p=) و نیتروژن آمونیاکی را در هر دو مرحله نمونه گیری کاهش (خطی، 057/0p= و غیرخطی، 047/0p=) داد. هر چند، در هر دو دوره نمونه گیری، غلظت اسیدهای چرب فرار کل (روز 35 نمونه گیری خطی، 027/0p= و روز 70 نمونه گیری تیمار با شاهد 018/0p=) و پروپیونات (روز 35 خطی ، 023/0p= و روز 70 غیر خطی 011/0p=) افزایش و استات، کاهش (روز 35، شاهد با تیمارخطی، 026/0p= و خطی 001/0p=) نشان داد. عصاره گل گاو زبان یک فعالیت ضد پروتوزآیی را نشان داد و سبب کاهش پروتوزوآ کل و انتودینینه شد (خطی ، 0001/0p<). فراسنجه های پروتئین کل (خطی، 007/=0p)، کراتنین (خطی، 005/=0p )، نیتروژن آمونیاکی خون (خطی و غیر خطی، 0001/0p<)، گلوکز (خطی ، 001/=0p )، و تری گلیسیرید (خطی، 0001/=0p و غیر خطی012/=0p) خون تحت تاثیر عصاره گل گاو زبان تغییراتی را نشان دادند. عصاره گل گاو زبان سبب ابقاء نیتروژن (غیر خطی، 008/=0p ) شد. نتایج نشان داد که عصاره گل گاو زبان از طریق افزایش پروتئین میکروبی،کاهش نیتروژن آمونیاکی، نسبت اسید استیک به اسید پروپیونیک و پروتوزوآ سبب بهبود تخمیر شکمبه ای شده است. هر چند این عصاره نتوانست سبب بهبود قابلیت هضم الیاف و عملکرد بره های مهربان گردد.