رشد شتابان شهرنشینی و افزایش میزان مهاجرت به شهرها ، مسئله اسکان غیر رسمی در حاشیه شهرهای بزرگ جهان را پدید آورده است. بعلت ماهیت برنامه ریزی نشده این نوع سکونتگاه ها، غالباً تاسیسات زیر بنایی دراین نواحی به طور متناسب توسعه نیافته است. به منظور اجتناب از عواقب اجتماعی، بهداشتی و محیط زیستی، ارائه خدمات آب و فاضلاب به حاشیه شهرها که عمدتا اقشار کم درآمد در آنجا سکونت دارند، از اهمیت به سزایی برخوردار می باشد. اخیرا به این موضوع درسطح جهانی توجه ویژه ای شده و تحقیقات وسیعی درباره آن آغاز شده است. در ایران نیز با توجه به رشدفزاینده حاشیه نشینی، نیاز به پژوهش در این باره بیشتر احساس می شود. در این پایان نامه ارائه خدمات دفع فاضلاب به اقشار کم درآمد ساکن در حاشیه شهر مشهد بررسی شده است. به این منظور، سه محورتحقیقاتی (اجتماعی- اقتصادی، فنی- مهندسی و محیط زیستی) تعریف شد که در آنها به مشکلات ارائه خدمات دفع فاضلاب به مناطق حاشیه نشین و راهکارهای بهبود وضع موجود پرداخته شده است. در این پژوهش از روش میدانی-تحلیلی استفاده شد. بعد از مطالعات کتابخانه ای، مصاحبه ساختار یافته ای با مدیران شرکت های آب و فاضلاب شهرهای بزرگ کشور درباره بررسی وضعیت خدمات فاضلاب مناطق حاشیه نشین این شهرها انجام شد و بر اساس آن مشهد بعنوان شهر مورد مطالعه انتخاب گردید. پس از بررسی اجمالی مناطق حاشیه نشین این شهر، محله طبرسی56 که مشکلات بیشتری در خصوص دفع فاضلاب داشت به عنوان محدوده مورد مطالعه برای تحقیقات میدانی در نظرگرفته شد. پیرو شناسایی و جمع آوری اطلاعات اولیه، مصاحبه ساختاریافته ای مبتنی بر پرسش نامه با 100 خانواده (5% ازساکنین این محله) انجام شدکه وضعیت موجود و مشکلات ارائه خدمات فاضلاب درآنجا را نشان می دهد. پیرو تحلیل وضعیت موجود از جنبه های مختلف، ازروش تحلیل سلسله مراتبی (ahp) برای مقایسه گزینه های بهبود وضعیت استفاده شد. نتایج نشان داد که عدم وجود سیستم دفع فاضلاب باعث مشکلات محیط زیستی و بهداشتی فراوانی در مناطق حاشیه نشین شده است. لذا چنین وضعیتی در دراز مدت نمی تواند پایدار باشد و ادامه آن معضلات بیشتری را در پی خواهد داشت. همچنین مهمترین موانع فنی برای احداث شبکه جمع آوری فاضلاب ، بافت شهری نامناسب و پراکندگی جمعیت در این مناطق می باشد. نتایج حاصل از ahp نشان داد که بهترین گزینه برای بهبود وضعیت موجود، اجرای شبکه جمع آوری و احداث تصفیه خانه های محلی در این نواحی می باشد. این تحقیق منجر به ارائه رویکردی جامع با در نظرگرفتن دیدگاه های مختلف گردیدکه قابلیت کاربرد در سایر مناطق کشور را نیز دارد.