چکیده: "بیلهر" (doremaaucherii) و "بن سرخ" (allium haemanthoides) از جمله گیاهان دارویی ارزشمندی هستند که در درمان بسیاری از دردهای شکمی و ورم های روده و معده (گاستریت) مورد استفاده قرار می گیرند. متاسفانه این گیاهان به دلیل بهره برداری بی رویه و غیر اصولی در معرض نابودی قرار گرفته اند. با توجه به استفاده های چند منظوره این گیاهان لازم است تحقیقات جامعی در این خصوص صورت گیرد. بدین منظور در این تحقیق ترکیبات شیمیائی و اسانس گیاه بیلهر در دو اکوتیپ ( زنگوا و سالدوران) و گیاه بن سرخ در دو اکوتیپ ( زنگوا و کوهرنگ) به همراه جوانه زنی آن ها (بیلهر در منطقه زنگوا و بن سرخ در منطقه کوهرنگ) بررسی شد. نمونه برداری در ارتفاعات کوه های استان های کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری انجام گرفت. بهمنظوربررسیترکیبات شیمیاییاینگیاهان، اسانس گیریبا روش تقطیر با آبانجام شد. برایشناساییوتجزیهاسانسازدستگاهکروماتوگرافیگازیمتصلبه طیف سنج جرمی استفادهشد. جهت بررسی و مقایسه ارزش غذایی سه اکوتیپ مورد مطالعه در مرحله گلدهی ، نمونه هایی از برگ و ساقه را مخلوط و در 4 تکرار تهیه و پس از اسانس گیری میزانph، اسیدیته، درصد رطوبت وزنی تر، دیواره سلولی منهای همی سلولز، درصد خاکستر و پروتئین آن ها اندازه گیری شد. به منظور جوانه زنی این دو گونه یک طرح آزمایشی کاملا تصادفی به صورت فاکتوریل 4*2 با دو عامل درجه حرارت، با 4 سطح 16،12،8، 4 درجه سانتی گراد و عامل شستشو با سه سطح (شستشو با آب، شستشو با اسید و بدون شستشو )و 4 تکرار برای هر تیمار استفاده شد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که عمده ترین ترکیبات موجود در اسانس گیاه بیلهر شاملای- کاریوفیلن، بتا جورجونین، آلفا پینن، جرانیال، کامفور، هیکسا داکانوئیک اسید، کاریوفیلن اکسید و نرال بوده که حدود 34/87 درصد از ترکیبات اسانس اکوتیپ های مورد مطالعه را تشکیل می دهند. از مجموع 109 ترکیبی که در دو اکوتیپ بیلهر مورد شناسایی قرار گرفته است، 22 ترکیب بین دو اکوتیپ مشترک بوده که مجموعا به طور میانگین معادل 37/73 درصد از ترکیبات این اکوتیپ های گیاهی را شامل می شوند. عمده ترین ترکیبات موجود در اسانس گیاه بن سرخ شامل جرانیال (ای سیترال)، نرال (زد- سیترال)، دی متیل تری سولفید، کاریوفیلن اکسید، بورنئول، دی متیل تری سولفید، هیکساداکانوئیک اسید و کاریوفیلین اکسید بوده که حدود 34/91 درصد از ترکیبات اسانس گیاه بن سرخ را در دو اکوتیپ این مواد تشکیل می دهند. از مجموع 101 ترکیبی که در دو اکوتیپ بن سرخ مورد شناسایی قرار گرفتند، 27 ترکیب بین دو اکوتیپ مشترک بود. به طور کلی نتایج حاصل از بررسی ارزش غذایی این گیاهان نشان داد که در گیاه بیلهر تفاوت معنی داری (01/0 >p) در مقادیر درصد اسیدیته، رطوبت، دیواره سلولی (ndf)، قندهای محلول در آب (wsc)، هضم پذیری ماده خشک (dmd)، در سه اکوتیپ زنگوا، بید سردره و جونقان وجود دارد. همچنین در گیاه بن سرخ مقادیر ph، درصد رطوبت، دیواره سلولی ndf) )، قندهای محلول در آب (wsc)، هضم پذیری ماده خشک (dmd) و دیواره سلولی منهای همی سلولزadf)) در سه اکوتیپ زنگوا، بید سردره و کوهرنگ اختلاف معنی داری ( 01/0 >p ) نشان دادند. بررسی نتایج میانگین درصد جوانه زنی این گیاهان نشان داد در هر دو گونه بیشترین نرخ جوانه زنی در دمای 4 درجه سانتی گراد اتفاق افتاد. در گیاه بیلهر تیمار شستشو با آب و در گیاه بن سرخ تیمار شستشو با اسید بیشترین تاثیر را بر نرخ جوانه زنی داشتند. واژگان کلیدی: بیلهر، بن سرخ، کهگیلویه و بویراحمد، چهار محال و بختیاری، کروماتوگرافی گازی