نام پژوهشگر: هدیه مسعودی صدر

قرآن کریم و جری و تطبیق
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شهید چمران اهواز - دانشکده الهیات 1391
  هدیه مسعودی صدر   قاسم بستانی

قرآن کریم، بر پیامبر(ص)، به قصد هدایتِ بشر، نازل شد و به دلیل این نقش هدایتی است که باید آیات آن بر مصادیق مختلف از افراد و حوادث و در هر زمان و دوره ای و وضعیت و موقعیتی قابل تطبیق باشد. تطبیق آیات قرآن، بر افراد و حوادث که شرایط آنها، مانند زمان نزول آیات بوده است، بر اساس قاعده ای است که در اصطلاح مفسّرین از آن با عنوان «جری و تطبیق» یاد می شود. این قاعده اصطلاحِ ترکیبی از دو واژه ی«جری» و «تطبیق» است و مدلول آنها جریان داشتن و مطابقت است. جری و تطبیق به معنای تطبیق و تسرّی حکم آیه بر فرد یا حادثه ، به عنوان یکی از رموز جاودانگی و جاری بودن قرآن کریم در گذر زمان به شمار می آید. این قاعده علاوه برتأیید عقل و عرف، در سخنان معصومین(ع) که آیات قرآن کریم را جاری و جاودانه در گذر زمان عنوان کرده اند، به صراحت ذکر شده است. قاعده ی جری و تطبیق به دو روش بر آیات و مفاهیم قرآن کریم اعمال می شود: الف) نقلی، ب) عقلی. در جری و تطبیق نقلی، اتّکا بر روایاتی معتبر است که صحّت صدور و سند آنها ثابت باشد و جری و تطبیق عقلی که به مراتب شرایط و قواعد خاص و حساس تری را می طلبد تا شبهه تفسیر به رأی پیش نیاید، تکیه برعقل دارد. ظهور جریان های باطنیه، غُلات، صوفیه و مفسّران به رأی، سبب شد، این قاعده به صورتی بی ضابطه، توجیه کننده عقیده و مسلک هایی باشد که ظاهر الفاظ قرآن کریم تأیید آنها را برنمی تافت. پس باید توجّه داشت که در فهم آیات قرآن کریم نمی توان به هر تطبیقی که ذیل آیات وارد شود، اعتنا کرد. جری و تطبیق باید در چارچوبی خاص و طبق ضوابط و شرایط درست صورت پذیرد. از طرفی باید توجّه داشت که جری و تطبیق های انجام شده ذیل آیات و مفاهیم قرآن کریم نیز، بر فرض صحت، هرگز گستره شمول و عموم معنای آیه را محدود نمی کنند.