امروزه اهمیت و ارزش بالای منابع ژنتیکی بیش از پیش درک شده است. تاحدی که بسیاری از دانشمندان و صاحب نظران ثروت یک کشور در آینده را با تعداد ژن های موجود در خزانه ژنی آن کشور ارزیابی می کنند. بدلیل فرسایش شدید ژنتیکی این ثروت ملی، ضرورت حفظ و حراست از این ودیعه های الهی و منابع گرانبها وظیفه هر ایرانی و بخصوص متخصصان و مسئولان این بخش می باشد. از بین منابع ژنتیکی موجود در کشور بیشترین میزان فرسایش در سبزیجات و صیفی جات رخ داده و همچنان در حال رخ دادن است. خربزه، طالبی و دستنبو گروه های مختلف از یک گونه هستند که با هم به راحتی تلاقی یافته و انواع حد واسط آنها بوجود آمده است و به همه آنها ملون گفته میشود. ایران یکی از مهمترین مراکز تنوع ژنتیکی ملون ها و همچنین سومین کشور تولید کننده آن ها در جهان محسوب می شود. در این مطالعه سعی گردید که به طور اختصاصی به ارزیابی صفات مختلف در تعدادی از طالبی های بومی ایران پرداخته شود. تعداد 15 صفت در 15 توده بومی طالبی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مقایسات میانگین برای صفت وزن میوه نشان داد که توده چروک طالبی و حبیب آباد اصفهان به ترتیب دارای بیشترین میزان وزن میوه بود و خربزه طالبی سرخس با میانگین وزن یک و نیم کیلوگرم دارای کمترین خطای معیار برای این صفت بود که یک مزیت به حساب میآید. از نظر صفت محتوای مواد جامد محلول که میانگین کل تودهها نهونیم بریکس بود و تودههای خربزه طالبی سرخس، مگسی نیشابور، فیروزان و حبیب آباد اصفهان به ترتیب بیشترین مقدار را داشتند. نتایج حاصل از بررسی میزان همبستگی بین صفات نشان داد که صفات مرتبط با اندازه میوه با هم و با وزن میوه دارای همبستگی بالایی بودند و همچنین صفات مرتبط با مورفولوژی بوته با هم همبستگی بالایی داشتند. محتوای مواد جامد محلول نیز با مزه میوه و مورفولوژی بوته همبستگی بالایی داشت. تجزیه به عامل ها پنج عامل مستقل را که مجموعا 89/75 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه می کردند، محاسبه کرد. سه عامل اول با توجه به مهم ترین صفاتی که در بر گرفتند نام گذاری شدند. بایپلات صفات در دو مولفه اول با استفاده از نرم افزارgge biplot نتایج حاصل از تجزیه همبستگی و تجزیه به عامل ها را تایید کرد ولی ژنوتییپ ها کمتر با هم همبستگی نشان دادند و این نشان دهند? تنوع بالای آن ها می باشد. درتجزیه رگرسیون گام به گام صفت عرض میوه اولین صفتی بود که وارد مدل شد و به تنهایی حدود 8/77% از تغییرات صفت وابسته وزن میوه و صفت بعدی یعنی قطر حفره میوه به همراه عرض میوه 3/87% از تغییرات صفت وابسته وزن میوه را توجیه کردند. در تجزیه علیت همبستگی های بین وزن میوه و دو صفت مستقل، به اثرات مستقیم و غیر مستقیم تجزیه شد. مقدار اثر باقیمانده، برابر با 337/0 بود. بنابراین متغیر ها (عرض میوه و قطر حفره میوه) 66% از تغییرات وزن میوه را توجیه می کرد. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای به روش حداقل واریانس وارد توده ها مورد مطالعه را در سه گروه مجزا قرار داد.