چکیده: اجتهاد و تقلید از مفاهیم اساسی در فقه امامیه است که امروزه پژوهش در حوزه مباحث مربوط به آن در محافل علمی بسیار مورد توجه است. این پژوهش بر آن است تا با رویکردی تاریخی، تطورات مفهومی و گفتمانی مربوط به اجتهاد و تقلید را در بستر تاریخیِ آغاز عصر غیبت تا دوره معاصر مورد بررسی قرار دهد. سئوالی که این تحقیق در پی پاسخگویی به آن برآمده، آن است که در هر دوره از ادوار فقه امامیه، گفتمان غالب فقها در باب مباحث مربوط به اجتهاد و تقلید چه بوده است. بر این اساس، فقه امامیه دارای نوعی تطور و تکامل بوده، که حول محور مرکزی «رجوع عامی به عالم» شکل‏دهنده ذهنیت و نیز سازنده معنا و ارتباطات دینی، سیاسی و اجتماعی میان مجتهد و مقلد در طول تاریخ بوده است. در هر دوره از ادوار فقه امامیه، مفاهیم و گزاره‏هایی در رابطه با اجتهاد و تقلید به صورت گفتمان غالب شکل گرفته است. به طور مثال در یک دوره بحث «تقلید از مجتهد زنده» و در دوره دیگر مبحث «مجتهد الزمانی» و نیز در دوره های دیگر، اعلمیت و مرجعیت عام به طور جدی از سوی فقها مورد توجه قرار گرفته است. با بررسی دوره‏های مورد بحث شاهد آن هستیم که اندیشه فقهای شیعه در باب اجتهاد و تقلید از رابطه عادی مفتی و مستفتی در آغاز به گسترش مفهومی و در نهایت ساماندهی نهادی آن انجامیده است که هر چه بیشتر به سوی مرجعیت و بر مبنای تبعیت از مجتهد زنده و اعلم پیش رفته است. کلمات کلیدی: اجتهاد، تقلید، مجتهد زنده، شرایط اجتهاد، مرجعیت، اعلمیت