توسعه چشمگیر شهرنشینی، همراه با توسعه شهرها از نظر جمعیت و مساحت و ظهور کلان شهرها و مادر شهرها، نگاه کلان و شهر مقیاس را متوجه سلول های بنیادین یا محلات شهری نموده است، تا از این سطح در جهت هدف اصلی برنامه ریزی یا بهبود کیفیت زندگی ساکنان تلاش شود. در این الگوی جدید، دیدگاه خردنگر مبتنی بر مهندسی اجتماعی جایگزین نگرش کلان می شود و در آن حل مسائل شهری از کوچکترین واحد یعنی محله که در واقع واحدهایی قابل کنترل و بستری برای تحقق مشارکت می باشند، آغاز می شود. در جامعه اسلامی برای بستر سازی اندیشه مهندسی اجتماعی خردنگر و مشارکت مدنی، نهادهایی وجود دارد که سابقه هزار و چهار صد ساله دارد. مساجد که مهمترین محل حضور توده های مردم در هر عصری بوده و هستند، با ایفای نقش های گوناگون فرهنگی، علمی، اخلاقی، دینی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و....و با ایجاد زمینه برای فعالیت های جمعی داوطلبانه، می توانند نقش موثری در توسعه محله ای داشته باشند. این تحقیق با بررسی فعالیت های چندگانه مسجد در سطح محله در هشت محور کلی (نقش مسجد در غنی سازی اوقات فراغت، ایجاد فضای فرهنگی، ارائه کمک های مالی، برگزاری مراسم و جلسات مذهبی – فرهنگی، افزایش میزان مشارکت ساکنان محله، ارائه کمک های مشاوره ای، اولویت سنجی مسائل، مشکلات و نیازهای محله، ارتقاء امنیت فردی و اجتماعی از طریق افزایش نظارت درونی و بیرونی) وهمچنین بررسی استقبال مردم محله از فعالیت ها، برنامه ها و بستر های فراهم شده توسط مسجد، به تحلیل نقش مسجد به عنوان گسترده ترین شبکه فراگیر اجتماعی و نقش آفرینی آن در توسعه ی محله ای در مشهد مقدس می پردازد. برای دستیابی به اهداف مذکور به تکمیل پرسشنامه به حجم نمونه ای برابر با 385 نفر از شهروندان و تعداد 10 نفر از کارشناسان و متخصصان مرتبط با موضوع پرداخته شد. روش کار ترکیبی از مطالعات اسنادی و پیمایشی بوده، که با توجه به نیاز مورد استفاده قرار گرفته است. روش به کار رفته توصیفی – تحلیلی بوده و تکنیک پرسشنامه و مصاحبه، ابزار نیل به اهداف پیمایشی تحقیق بوده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spssاستفاده شده است. به منظور توصیف داده ها شاخص های میانگین، میانه، انحراف استاندارد ، فراوانی و درصد استفاده شده اند و در سطح استنباطی برای بررسی روابط از آزمون کی دو استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، مساجد در محورهای مورد بررسی برنامه های موثری در جهت توسعه محله ای دارند. از طرف دیگر ساکنان محله از بسترهای فراهم شده توسط مسجد استفاده کرده و از فعالیت ها و برنامه های مسجد استقبال می کنند. همچنین نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که مساجد برای نیل به جایگاه واقعی خود در جهت ارتقاء میزان اثربخشی در توسعه محله ای، نیازمند برنامه ریزی صحیح و مدیریت هماهنگ، از سوی کلیه مراکز و سازمان هایی است که به نوعی با مساجد در ارتباط هستند. در بخش پایانی این تحقیق، پیشنهادات و راهکارهایی در همین ارتباط، ارائه گردیده است.