هدف از تحقیق حاضر ارزیابی تغییرات ساختارهای مختلف تخمدان در طی فصل تولیدمثل و خارج از فصل تولیدمثل و نیز ارزیابی دقت تخمین تعداد و ابعاد اجسام زرد و فولیکولهای آنترال از طریق اولتراسونوگرافی از رهیافت واژینال در بزهای بومی مهابادی بود. مطالعه بر روی 6 راس بز ماده 6-4 ساله با وزن 80-60 کیلوگرم انجام گرفت. معاینه تمامی بزها بطور روزانه با پروب میکروکانوکس واژینال و در وضعیت ایستاده انجام گرفت. در طی فصل تولیدمثل سیکل استروس بز ها با استفاده از cidr همزمان شده و سونوگرافی روزانه آنها از روز خارج کردن cidr آغاز و تا 45 روز ادامه یافت. در خارج از فصل تولیدمثل معاینات سونوگرافی برای مدت 21 روز ادامه یافت. برای ارزیابی حساسیت و ارزش پیشگویی سونوگرافی برای تشخیص ساختارهای تخمدانی، مشاهدات سونوگرافی با معاینات پس از کشتار تخمدان ها مقایسه گردید. بر اساس نتایج این تحقیق سونوگرافی از طریق رهیافت واژینال روشی مناسب برای بررسی ساختارهای تخمدانی بز می باشد. در طی فصل تولیدمثل در چهار راس از بزهای مورد مطالعه که طول سیکل استروس نرمال (22-19) بود به ازای هر سیکل 3 موج فولیکولی تشخیص داده شد که موج ها در روزهای 0/0±0/1 ، 8/0±0/8 و 3/0±5/13 برای سیکل اول و در روزهای 0/0±0/1، 9/0±5/7 و0/1±5/13برای سیکل دوم اتفاق افتادند. فواصل بین موج ها برای سیکل اول 8/0±0/7، 7/0±5/5 و 1/1±0/8 روز و برای سیکل دوم 9/0±5/6، 7/0±0/6 و 5/0±8/7 روز بدست آمد. بین دو سیکل از لحاظ زمان وقوع موج ها و فواصل بین موج ها اختلاف معنی داری وجود نداشت. در دو راس از بزها با فواصل بین دو تخمک گذاری متوالی طولانی (42 روز) 5 موج فولیکولی مشاهده گردید. در بزهایی با 3 موج قطر فولیکول های تخمک گذار براساس تعداد تخمک گذاری 5/0±9/10 و 1/0±3/9 میلی متر بدست آمد. در خارج از فصل تولیدمثل نیز الگوی موجی در رشد فولیکول ها مشاهده گردید. بر اساس نتایج این تحقیق رشد فولیکولی در بزهای مهابادی به شکل موجی می باشد ولی مطالعات بیشتر برای تعیین جزییات بیشتر دینامیسم فولیکولی و میزان وقوع سیکل های نامنظم ضروری است. با توجه به نتایج بدست آمده اولتراسونوگرافی روشی دقیق برای تعیین تعداد اجسام زرد و فولیکولهای بالای 4 میلی متر است اما ارزش پیشگویی و حساسیت آن برای فولیکول های کوچکتر پایین تر می باشد.