رشد تجددگرایی در چند سده گذشته موجب ایجاد دو جریان «تجدد گرایی دینی» و «سنت گرایی» در کنار دو رویکرد اصلی «تجددگرایی» و «بنیادگرایی» شده است. سنت گرایان، با همت گنون، شوان و شاگردان آنان تعالیم منسجمی مبتنی بر اصول متافیزیکی و بر سیاق حکمت نوافلاطونی ارایه می کنند؛ نواندیشان دینی تجددگرایی را به عنوان یک واقعیت و یک فرصت پذیرفته، سعی دارند با بهره گیری از عقل و به کارگیری علوم جدید، دین را با شرایط انسانِ جدید انطباق دهند. نگرش سنت گرایان به دین در سه چهره یا مرتبه قابل تفکیک است که در پژوهش حاضر ابتدا دیدگاه سنت گرایان و سپس نواندیشان دینی معاصر ایران در این خصوص مطرح و نهایتاً مقایسه شده اند. اولین چهره ی دین، ذات و مثال اعلای ادیان است که حاوی ویژگی های کلی و مشترک ادیان بوده نزد سنت گرایان با نام «دین جاویدان» شناخته شده، مبیّن حقانیت و نجات بخشی همه ی ادیان است. دیدگاه نواندیشان دینی متمایل به «پلورالیسم دینی» است که در زمینه ی باور به حقانیت همه ی ادیان، مشابه سنت گرایان است لیکن این نگرش حقیقت کل را، جمع حقایق ادیان می داند و به خدای واحد ادیان بیشتر نگاهی عقلی دارد تا عینی. دومین چهره ی دین، دین وحیانی است که معمولاً حاوی متون مقدس، سنت بنیانگذار و مناسک مدونی است که شالوده و نظام یک دین را پایه ریزی می کنند. در نظر سنت گرایان این چهره از دین، الهی، مقدس و مقدّر است. اما نواندیشان دینی این چهره را امری سپنجی و به عنوان نهال دین تلقی می کنند که نگرش بنیانگذارِ دین به جهان را می نمایاند و پس از او رشد و تکامل می یابد. آخرین چهره ی دین، حاصل تعامل دین وحیانی با فرهنگ های جوامع دین ورز است. در منظر سنت گرایان، این وجه از دین حاوی بُعدی انسانی است؛ در تعاملِ گریزناپذیرِ الوهیت و بشریت، مهمترین موضوع حفظ روح قدسی و انسجام صوری دین است که ضامن اثربخشی و درست آیینی می باشد. اما نواندیشان دینی، اولاً بین دین و معرفت دینی تمایز قائل می شوند و دین را منحصر به دوران بنیانگذار دانسته توسعه ی آن را معرفت دینی قلمداد می کنند که امری کاملاً بشری، متکامل و عقلانی است و ثانیاًٌ به ضرورت تغییرات گسترده یا «اجتهاد در اصول» برای حفظ کارآیی دین در طول تاریخ قایل اند؛ در این تغییرات، تنها حفظ روح دین مورد توجه قرار می گیرد نه حفظ صورت یا انسجام صوری دین.