مورفولوژی غیر طبیعی اسپرم یکی از نشان دهنده های مهم کاهش باروری می باشد. با استفاده از سیستم casa می توان مورفومتری اسپرم را با سرعت و دقت بیشتری انجام داد. دقت مورفومتری اسپرم توسط casa تحت تأثیر روش های آماده سازی اسپرم ها قرار دارد. مطالعه حاضر با اهداف زیر انجام گرفت.: 1-ارزیابی تأثیر نوع رنگ آمیزی(دیفکوئیک، هماتوکسیلین) بر ابعاد سر اسپرم گاومیش 2- ارزیابی تأثیر نوع رقیق کننده (بدون رقیق کننده، بایوکسل و آندرومد) بر ابعاد سر اسپرم گاومیش 3- بررسی اثر انجماد بر ابعاد اندازه گیری شده اسپرم گاومیش 4- مقایسه ابعاد سر بین اسپرم های زنده و مرده. در مرحله اول و دوم نمونه های منی از 4 رأس گاومیش با استفاده از واژن مصنوعی جمع آوری شده و پس از رقیق سازی به وسیله محلول pbs، بایوکسل و آندرومد با روش دیفکوئیک و هماتوکسیلین رنگ آمیزی شدند. مورفومتری اسپرم ها با میکروسکوپ متصل به casa (sperm 2.1, video test, russia) و با بزرگنمایی× 100 انجام گرفت. از نمونه منی هر گاومیش حداقل 100 اسپرم توسط نرم افزار شناسایی شده و پارامترهای مختلف سر آنها شامل میانگین طول(mµ)، عرض(mµ)، عدم تقارن(rel.unit)، کشیدگی سر(rel.unit)، بیضوی بودن سر(rel.unit) محاسبه گردید. در مرحله اول آزمایش ارزیابی ابعاد مورفومتریکی سر اسپرم نشان داد که اختلاف معنی داری در بین روش های رنگ آمیزی وجود دارد(p<0.05). بزرگترین ابعاد سر در اسپرم های رنگ آمیزی شده با دیفکوئیک و کمترین آن در اسپرم های رنگ آمیزی شده با هماتوکسیلین مشاهده گردید. در مرحله دوم آزمایش، ارزیابی ابعاد مورفومتریکی سر اسپرم نشان داد که هیچ گونه اختلاف معنی داری بین رقیق کننده ها وجود ندارد(p>0.05). در مرحله سوم آزمایش نمونه های منی بعد از جمع آوری ابتدا 20 ساعت زمان تعادل را در رقیق کننده بایوکسل و آندرومد طی کردند سپس منجمد شدند. نمونه های منجمد، ذوب شده و با دو روش رنگ آمیزی(دیفکوئیک و هماتوکسیلین) رنگ آمیزی شدند و مورد ارزیابی قرار گرفتند. ارزیابی ابعاد مورفومتریکی سر اسپرم نشان داد که انجماد اثر معنی داری بر مورفومتری سر اسپرم گاومیش ندارد(p>0.05). در مرحله چهارم آزمایش، نمونه های منی بعد از جمع آوری در رقیق کننده بایوکسل رقیق شده و بعد از طی کردن 20 ساعت زمان تعادل منجمد شدند. نمونه های منجمد شده ذوب گردیده و با رنگ ائوزین-نگروزین رنگ آمیزی شدند. مورفومتری اسپرم ها با میکروسکوپ متصل به casa به صورت غیر اتوماتیک توسط کالیبراسیون نرم افزار انجام گرفت. ارزیابی ابعاد مورفومتریکی سر اسپرم نشان داد که اختلاف معنی داری بین سر اسپرم های زنده و مرده وجود دارد(p<0.05).