چکیده : رشد ، دارای جنبه های مختلفی اعم از جسمانی و روحانی است ؛ رشد جسمانی فرایندی است که تقریبا به طور مشخص و مشهود صورت می پذیرد و بروز هر گونه مشکلی در این باره به واسطه پیشرفت های علم روز تقریبا قابل حل است ؛ اما رشد روحانی کودک که شامل رشد عاطفی ، رشد شخصیتی ، رشد شناختی و نیز رشد اخلاقی است ، به دلیل فقدان ملاک و معیار مشخص و مشهود و دخیل بودن عوامل بی شمار در آن ، از پیچیدگی های زیادی برخوردار است و پیش بینی ، شناخت و تجزیه و تحلیل هر یک از ابعاد رشد روحانی ، کاری بسیار سخت و دشوار است . در این پژوهش به بررسی مراحل ، عوامل و شیوه های مختلف رشد اخلاقی از منظر روانشناسانی چون گزل ، پیاژه ، کلبرگ ، رابرت سلمان و نیز علمای اخلاق اسلامی همچون ابن سینا ، غزالی ، خواجه نصیر ، نراقی و جوادی آملی پرداخته و برخی مسائلِ مرتبط با آن از جمله تغییر پذیری خلق و امکان تربیت انسان و رشد قوای سه گانه و تاثیر آن در رشد اخلاقی انسان بررسی می گردد . رشد اخلاقی ، فرآیندی زمان بر و مرحله ای است که هر مرحله ، عوامل ، شرایط و شیوه های مختلفی را بر اساس سن ، محیط اجتماعی و فرهنگی اقتضاء می کند ؛ در این پژوهش به بحث از عوامل رشد اخلاقی پرداخته شده که به سه دسته ی کلی عوامل بیرونی - همچون والدین ، گروه همسالان ، تشویق و تنبیه _ ، عوامل درونی _ همچون وراثت _ ، عوامل تعاملی _ همچون رابطه جنسیت و اخلاق ، رابطه رشد شناختی با رشد اخلاقی ، تعامل وراثت و محیط _ تقسیم می شود . در مورد ارتباط رشد شناختی و رشد اخلاقی ، اندیشمندان اسلامی ، مراحل مختلف رشد اخلاقی کوک را در هر مرحله ، همپای رشد شناختی او _ اعم از رشد عقلانی _ پیش می برند و معتقدند در امر تربیت ، پیش از آنکه کودک به رشد عقلانی مطلوب برسد ، می توان از روش "عادت" بهره جست . نیز در مسائل اخلاقی _ نه در استدلال اخلاقی _ دو جنس مذکر و مونث عمدتا به صورت متفاوت عمل می کنند که این امر می تواند به بازگشت به برداشت های هر یک ، از اخلاق و نیز تفاوت در ساختار روحی و تربیتی آنان داشته باشد ؛ برای همین راهکار های تربیتی ای که ایشان در امر تربیت دختران و پسران ارائه می دهند متفاوت است. واژگان کلیدی : کودک ، رشد عقلانی ، رشد اخلاقی ، تربیت.