آلودگی هوا از مهمترین مشکلات زیست محیطی قرن اخیر است که سلامت موجودات زنده به ویژه گیاهان را تهدید می نماید. گاز دی اکسیدگوگرد so2 یکی از مهمترین آلاینده های هوا است که در غلظت های بالا می تواند باعث اختلال در رشد و عملکرد فیزیولوژیکی گیاهان شود اما غلظت های پایین این گاز اثرات مثبتی در رشد و نمو گیاه دارد. همزیستی ریزوبیوم-یونجه، علاوه بر افزایش رشد گیاه می تواند باعث افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش های زیستی و غیرزیستی شود. در این مطالعه اثرات تلقیح باکتریایی ریزوبیوم ملیلوتی بومی و استاندارد، تزریق گاز so2 (0، 5/0، 1، 5/1 و ppm 2) و اثر متقابل تلقیح باکتریایی و تزریق گاز روی گیاه یونجه مطالعه شده است. غلظت های بالای دی اکسیدگوگرد (1، 5/1 یا ppm 2) سبب کاهش تمامی شاخص های رشدی، تغییر آناتومی برگ، کاهش رنگیزه های فتوسنتزی برگ، افزایش مقدار گوگرد، کاهش جذب پتاسیم و فسفر و همچنین افزایش پرولین و آنتی اکسیدان های گیاه یونجه، در مقایسه با گیاهان کنترل شده است، اما غلظت ppm 5/0 گاز so2 اثرات مثبتی روی شاخص های رشد داشت. تلقیح ریزوبیومی به تنهایی اثرات سودمندی بر رشد گیاه یونجه نشان داد و باعث افزایش پارامترهای رشد، رنگیزه های فتوسنتزی، میزان پروتئین، جذب پتاسیم و فسفر شد ولی تلقیح بر مقدار پرولین، جذب عنصر گوگرد، مقدار آنتی اکسیدان ها و آناتومی برگ تاثیری نداشت. سویه بومی به دلیل سازش بیشتر همزیستی کارامدتری را برقرار نمود. بنابراین سویه بومی ریزوبیوم تاثیرات بیشتری را نسبت به سویه استاندارد نشان می دهد. اثرات منفی ناشی از گاز so2 بر گیاهان یونجه تلقیح یافته با ریزوبیوم ملیلوتی (چه سویه بومی و چه سویه استاندارد) کاهش یافت. بیشترین مقدار پارامترهای رشد در ترکیب سویه محلی ریزوبیوم و غلظت ppm 5/0 گاز so2 سنجش شد. در واقع ریزوبیوم با کاهش شرایط پرتنش so2، باعث افزایش مقاومت گیاهان تلقیح شده نسبت به غلظت های بالاتر این گاز می شود.