هر نظریه و دیدگاه علمی و از جمله نظریه های آسیب شناسی روانی و روش های روان درمانی بر پیش فرض های معین فلسفی و فرهنگی خاصی تکیه دارد. طراحی و مدل سازی و ارائه نظریه های علمی متناسب با فرهنگ بومی و در راستای بومی سازی علم نیازمند کاوش در مبانی معرفت شناختی و انسان شناختی آثار دانشمندان هر سرزمین می باشد. در همین راستا و به منظور تعیین مبانی آسیب شناختی روانی و روان درمانی، در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، تلاش شده تا مبانی انسان شناختی، روان شناختی و روش شناختی مندرج در آثار عطار مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان داده است که عطار انسان را موجودی مختار می داند که می تواند در طول زندگی خود تغییر کند. انسان موجودی شناخت پذیر است. قدرت ذهنیت در انسان می تواند موجب پیدایش پندار و خیال نادرست شود و زمینه را برای آسیب فراهم کند. در نگاه عطار آسیب در کمین همه انسان ها است. او تعادل ظاهری و زندگی روزمره را مورد نقد قرار می دهد و آسیب را در دل خوش کردن به ظواهر، سرخوشی و کافی دانستن آن می داند. سکون و حرکت نداشتن مانعی است که اجازه نمی دهد انسان در مسیر رشد و کمال قرار گیرد. عطار برای رفع این مشکلات، سلوک را پیشنهاد می کند. سلوک شامل طی کردن مراحل و مراتبی است که موجب رسیدن انسان به کمال حقیقی می شود.گذر از این مراحل مستلزم درد کشیدن و تحمل سختی هاست که از نظر عطار این درد و رنج سازنده است. انسان برای عبور از مراحل سلوک به رهبر و راهنما نیاز دارد. عطار برای زبان اهمیت قابل توجهی قائل است و بر همین اساس مسائل انسان را با استفاده از روش استعاری بررسی می کند. این نوع کاربرد ویژه ی زبانی در سراسر داستان ها و تمثیل هایی که درآثارش نقل می کند، دیده می شود. زبان، معبر مناسبی برای شناخت انسان است. راهنما برای هدایت سالکان از زبان استعاری بهره می گیرد. در این میان با گفتگو و سخن گفتن، سالک برای ادامه راه ترغیب می شود. زبان استعاری ابزاری است که عطار برای روشن شدن مسائل انسان از آن بهره برده است. او باورها، تفکرات، نیات وخواسته های انسان را به صورت تمثیلی و با بکار بردن استعاره های متنوع به گونه ای ملموس انتقال می دهد و بیان می کند و با همین زبان، راهکار های مناسب را ارائه می دهد. تحلیل زبان شناختی در نگاه عطار جایگاه ویژه ای دارد به طوری که وی معتقد است با تحلیل زبان استعاری و حکایتی می توان به بررسی مسائل انسان پرداخت.