anopheles maculipennis complex (diptera: culicidae) ، ناقل مهم و تاریخی مالاریا و برخی آربوویروس ها در eurasia می باشد. این گونه کمپلکس در منطقه palaearctic، شامل 12 سیبلینگ است که 8 سیبلینگ آن در ایران نیز شناسایی شده اند. وجود تشابه های مورفولوژیکی، ایزوآنزیمی و کروموزومی بین اعضای مختلف این گروه، تفکیک و شناسایی آنها را مشکل نموده است. اعضای این گروه ممکن است در قالب جمعیت های sympatric و یا allopatric پراکنده باشند. یکی از روش های جدید شناسایی این نوع جمعیت ها و سیبلینگ ها، بررسی هیدروکربن های موجود در لایه wax کوتیکول (chcs) است. در این تحقیق، chcs پای ماده های بالغ سه جمعیت جغرافیایی مختلف anopheles maculipennis complex در استان کردستان مورد مقایسه کیفی و کمی قرارگرفت و نتایج حاصل، در کنار بررسی تفاوت های مورفومتریک antepalmethair بندهای چهارم و پنجم شکمی لارو سن چهار ، مورد مطالعه قرار گرفت. نمونه گیری در دو روستای نزدیک به هم طهماسب قلی (35°.14’n, 47°.29’e) و بگه جان 47°.26’e) (35°.22’n, با فاصله 14 کیلومتر از همدیگر و همچنین روستای آرمرده (35°.55’n, 45°.48’e) با فاصله 165 کیلومتر از دو روستای اول صورت پذیرفت. وجود ارتفاعات زاگرس به عنوان مانع طبیعی جداکننده بین جمعیت های روستای آرمرده و دو جمعیت اول، سبب می شود که جمعیت های آرمرده آلوپاتریک محسوب گردند. از دو جمعیت sympatric، هر کدام 4 نمونه و از جمعیت allopatric، 8 نمونه به صورت تصادفی انتخاب شد. استخراج chcs پاهای هر نمونه بالغ در حلال n-hexane انجام شد و n-pentadecane به عنوان استاندارد داخلی به sample اضافه گردید. استاندارد blend از سه هیدروکربن (n-pentadecane, n-petacosane, n-dotricontane) و استاندارد رگرسیون در هفت غلظت تصاعدی از n-pentadecane تهیه شد. آنالیز chcs به وسیله دستگاه varian 3800 fid-gc انجام گرفت. جمعا 43 پیک integratable حاصل از نمونه ها مورد مقایسه کیفی و کمی قرار گرفت. مقایسه های کمی با استفاده از آزمون آماری mann-whitney بر روی جرم های محاسبه شده بر اساس نمودار رگرسیون، انجام پذیرفت. در مورد نمونه های لاروی، از هر روستا 15 نمونه انتخاب و میانگین مجموع (iv + v) antepalmate hair با استفاده از آنالیز خوشه ای، گروه بندی و سیبلینگ متعلق به هر گروه بر اساس مطالعات bates 1939 تعیین شد. در مقایسه کیفی chcs، هرسه جمعیت از یکدیگر تفکیک شدند. chcs زمان های بازداری (17.65, 1.75, 19.59, 22.34) مختص جمعیت آرمرده و chc زمان بازداری (19.76)، مختص جمعیت طهماسب قلی شناخته شد. در مقایسه-های کمی جرم chcs بین جمعیت ها؛ تفاوت معنی دار بین آرمرده و بگه جان در 5 هیدروکربن؛ بین آرمرده و طهماسب قلی در 6 هیدروکربن و بین طهماسب قلی و بگه جان در 12 هیدروکربن، مشاهده شد. در بررسی های لاروی، دو سیبلینگ an. sacharovi و an. maculipennis typicus شناسایی شدند که میانگین و انحراف معیار (x ?± sd) مجموع antepalmate hair آنها به ترتیب (29.31 ± 3.6) و (12.97 ± 1.59) به دست آمد. در مجموع یافته ها، تعداد chcs مورد تفاوت کیفی بین جمعیت های allopatric (6 هیدروکربن)، نسبت به جمعیت های sympatric (1 هیدروکربن) بیشتر بود. از سوی دیگر تنوع کیفی و کمی chcs جمعیت های sympatric بیشتر از جمعیت های allopatric بوده است.