مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر استفاده از عوامل لیپوتروپیک کولین و کارنیتین بر عملکرد، پاسخ های ایمنی، وضعیت سلامت کبد و مولفه های بیوشیمیایی سرم خون جوجه های گوشتی تغذیه شده با جیره های حاوی سطوح بالای انرژی قابل سوخت و ساز (me) انجام گرفت. برای این منظور، تعداد 540 قطعه جوجه گوشتی یک روزه سویه راس 308 بصورت تصادفی و به تعداد یکسان (12 پرنده در هر قفس) بین 9 تیمار آزمایشی با 5 تکرار به ازای هر تیمار توزیع گردیدند. تیمارهای غذایی شامل 3 سطح انرژی (سطح پایه و 100 و 200 کیلوکالری بر کیلوگرم بیشتر از سطح پایه) و 3 وضعیت از نظر عوامل لیپوتروپیک (فاقد کولین یا کارنیتین به عنوان شاهد، کولین یا کارنیتین) بود که در قالب یک آزمایش فاکتوریل 3×3 و طی یک دوره آزمایش 42 روزه در اختیار پرندگان قرار داده شد. اندازه گیری میانگین اضافه وزن و خوراک مصرفی روزانه و نیز ضریب تبدیل خوراک به صورت دوره ای برای مراحل آغازین (14- 1 روزگی)، رشد (28- 15 روزگی) و پایانی (42- 29 روزگی) انجام پذیرفت. تیتر آنتی-بادی در برابر ویروس بیماری های نیوکاسل و برونشیت نیز در زمان های مشخصی بعد از واکسیناسیون های مربوطه بررسی گردید. همچنین در سنین 21 و 42 روزگی، نمونه های خونی جوجه ها برای اندازه گیری سایر مولفه های خونی مربوط به متابولیسم لیپیدها جمع آوری شد. در سن 42 روزگی، 2 قطعه جوجه از هر تکرار بطور تصادفی توزین و کشتار شده و وزن نسبی اندام های داخلی، لاشه ونیز میزان ماده خشک و چربی کبد آنها اندازه گیری گردید. نتایج آزمایش نشان داد که افزایش سطح انرژی جیره موجب بهبود میزان اضافه وزن روزانه در دوره های رشد (05/0>p) و پایانی (01/0>p) گردید، اما مصرف کولین یا کارنیتین بر افزایش وزن جوجه ها، بی تاثیر بود. میانگین خوراک مصرفی روزانه با افزایش سطح انرژی جیره در دوره پایانی کاهش یافت (01/0>p). در این رابطه، استفاده از عوامل لیپوتروپیک نیز تاثیر گذار (01/0>p) بوده بطوریکه کمترین میزان خوراک مصرفی در مورد تیمارهای حاوی کولین یا کارنیتین، مشاهده گردید (01/0>p). افزایش سطح انرژی جیره، ضریب تبدیل خوراک را در همه دوره های پرورش بطور معنی داری بهبود بخشید (01/0p<). مصرف کولین یا کارنیتین نیز ضریب تبدیل خوراک را دوره های آغازین (05/0>p) و پایانی (01/0>p) کاهش داد. مکمل نمودن کولین و کارنیتین به جیره، منجر به کاهش (01/0>p) درصد چربی محوطه بطنی گردید و از طرفی وزن لاشه را بطور معنی داری (01/0>p) افزایش داد، در حالی که سطوح مختلف انرژی، تغییری در وزن نسبی این متغیرها ایجاد ننمودند. درصد چربی کبد نیز در اثر افزودن هر دو ترکیب کولین و کارنیتین به جیره، کاهش معنی داری پیدا کرد (01/0>p). سطح انرژی جیره، بر میزان کلسترول، تری گلیسیریدها، لیپوپروتئین های با چگالی کم (ldl) و با چگالی بالا (hdl) سرم تاثیرگذار نبود، اما میزان تری گلیسیریدهای سرم خون جوجه ها در سن 42 روزگی، در اثر مصرف کارنیتین از خود کاهش نشان داد. در رابطه با متغیرهای ایمونولوژیک، مصرف کولین یا کارنیتین در جیره ها بر وزن نسبی اندام های لنفی و میزان تیتر آنتی بادی سرم خون جوجه-ها در برابر ویروس های نیوکاسل و برونشیت تاثیری نداشت، در حالی که افزایش سطح انرژی جیره، سطح آنتی بادی های سرم را بطور قابل ملاحظه ای افزایش داد. مصرف کولین و کارنیتین توانست میزان مشتقات تیوباربیتوریک اسید (tbars) موجود در سرم خون را کاهش دهد (01/0>p). با افزایش سطح انرژی قابل سوخت و ساز جیره، میزان فعالیت آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز (alt) سرم افزایش معنی داری یافت (01/0>p)، در حالی که هم میزان فعالیت alt (05/0>p) و هم آنزیم آسپارتات آمینو ترانسفراز (ast)(01/0>p) در اثر مکمل نمودن عوامل لیپوتروپیک به جیره، کاهش پیدا کرد. استفاده از کولین یا کارنیتین در جیره، غلظت هورمون تری یدوتایرونین را در سرم خون جوجه ها افزایش داد. استفاده از 100 کیلوکالری بر کیلوگرم انرژی قابل سوخت و ساز بیشتر نسبت به گروه شاهد نیز تاثیر افزاینده ای بر غلظت این هورمون در سرم خون داشت، ولی اثر متقابلی بین سطح انرژی و مکمل-های لیپوتروپیک بر غلظت هورمون تری یدوتایرونین مشاهده نگردید. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که اگرچه استفاده از سطوح بالای انرژی قابل سوخت و ساز در جیره منجر به پاسخ های عملکردی بهتر جوجه های گوشتی می شود، اما می تواند مشکلاتی نظیر آسیب های کبدی برای طیور ایجاد نماید. استفاده از عوامل لیپوتروپیک کولین یا کارنیتین بویژه در جیره های با سطوح بالای انرژی می تواند علاوه بر بهبود مضاعف پاسخ های عملکردی، عوارض کبدی ناشی از جیره های پر انرژی را تا حد زیادی کاهش داده و با کاهش میزان تجمع چربی در کبد و نیز بهبود وضعیت آنتی اکسیدانی بدن، موجب بهبود وضعیت سلامتی پرنده گردد.