چکیده : کانسارهای آهن- منگنز شمال شرق دهبید (هنشک- گوشتی،گلی و چشمه اسی)، در 175 کیلومتری شمال شرق شیراز، در سنندج- سیرجان جنوبی و در زیر پهنه با دگرشکلی پیچیده آن، قرار گرفته اند. قدیمی ترین رخنمون های سنگی منطقه مورد مطالعه را شیل، ماسه سنگ و آهک کریستالین پرمین تشکیل می دهند. واحدهای دولومیتی تریاس میانی (معادل سازند شتری)، دارای کانه زایی بصورت اولیه هستند. این دولومیت ها، توسط گسل های تراستی بر روی سنگ های آتشفشانی- رسوبی دگرگون و دگر شکل شده تریاس بالایی، رانده شده و به دلیل قرار گیری در پهنه برشی هنشک، غالبا تکرار شده اند. سنگ درونگیر ماده معدنی، فقط دولومیت های تریاس میانی است که ماده معدنی در آن عدسی شکل و همروند با لایه بندی است. بافت ماده معدنی توده ای، پر کننده فضای خالی، لامینه و دانه پراکنده است. کانی شناسی ماده معدنی هماتیت، مگنتیت، گوتیت، رامسدلیت، کریپتوملان و پسیلوملان می باشد. مطالعات ژئوشیمیایی انجام گرفته جهت تشخیص منشأ ماده معدنی شامل مطالعه عناصر اصلی، فرعی و نادر خاکی می باشد. در مطالعه شیمی عناصر اصلی نسبت های mn/fe ، si/al و na/mg نشان دهنده تشکیل کانسار به وسیله فرایندهای هیدروترمال در یک محیط کم عمق می باشد. نمودارهای عناصر فرعی همگی بر محتوای پایین کانسنگ از عناصری همچون ni , co و cu دلالت دارند، که نمایانگر قرار گیری کانسارهای مورد مطالعه، در محدوده کانسارهای با منشأ هیدروترمالی می باشند. الگوی توزیع عناصر نادر خاکی برای کانسنگ آهن- منگنز منطقه نیز شباهت زیادی با الگوی توزیع عناصر نادر خاکی در کانسارهای با منشأ هیدروترمال دارد. در ارتباط با نحوه تشکیل کانسارهای شمال شرق دهبید چهار مرحله مختلف را می توان از هم تفکیک نمود. در مرحله اول بر اثر فعالیت های هیدروترمالی از منشأ آتشفشان زیر دریایی، سازنده های آهن و منگنز به همراه سیلیس و دیگر کاتیون ها وارد حوضه رسوبی گردیده و به وسیله جریان های بالا رونده به سمت مناطق کم عمق حرکت کرده و در حضور اکسیژن و آب تبدیل به هیدروکسید های آهن از قبیل گوتیت شده اند. در مرحله دوم فرایندهای دیاژنتیک، باعث تراکم رسوبات و خروج آب گشته و در ادامه، خروج بیشتر آب باعث تبلور مجدد گوتیت و تبدیل آن به هماتیت شده است. کانی سازی رگچه ای هماتیت، تشکیل استیلولیت و آغاز شکل گیری بودین ها از ویژگی های مرحله دیاژنز پایانی هستند. در سومین مرحله از فرایندهای تشکیل و تمرکز، کانه دچار تغییر شکل های تکتونیکی شده است، گسترش بودین ها (بودیناژ)، شکل عدسی مانند توده های معدنی را تکمیل نموده و چین خوردگی باعث تمرکز کانه در محل محور چین ها شده است. گسلش، بعضی از عدسی های ماده معدنی را از محل اولیه و اصلی خود جابه جا کرده است. لذا، سطوح آینه گسل بر روی بعضی از توده های معدنی قابل مشاهده هستند. بالاخره طی چهارمین مرحله، فرایندهای هوازدگی سوپرژن باعث شستشوی سولفیدها گشته و بدین ترتیب عیار آهن و منگنز افزایش یافته و بافت های خاص شرایط سوپرژن تشکیل گردیده است. با توجه به مطالعات انجام گرفته و با استناد به شواهد مختلف ارائه شده، می توان گفت که کانسارهای آهن- منگنز شمال شرق دهبید از نوع کانسارهای چینه کران (stratabound) با سنگ میزبان کربناته می باشند که با کانسارهای آهن- منگنز شمس آباد اراک در ایران و کانسار valferrera در سوئیس که هر دو سنگ درونگیرشان کربناته می باشد، قابل مقایسه اند.