یکی از شیوه های معتبر در متون ادبی،اعم از نظم و نثر به منظور تبیین، ایضاح، تعلیل و تأیید مقولات تعلیمی در زمینه های مختلف، تمثیل است که از آغاز پیدایش ادب فارسی کمابیش مورد توجه شاعران و نویسندگان بوده، اما اوج اعتلای این شیوه مربوط به سبک عراقی و آذربایجانی و نثر مصنوع فارسی است که از قرن ششم هجری آغاز می شود و تا پایان قرن هشتم ادامه می یابد. اهمیت این شیوه در سبک های ادب پارسی تا حدی است که پاره ای از متون ادبی به عنوان متون تمثیلی شناخته می شوند. این شیوه بعدها و در قرن 10 و 11 در سبک هندی به صورتی خاص و به عنوان شاخص ترین ویژگی این سبک در شعر فارسی تجلی می یابد. نظامی بزرگترین شاعر داستان سرای کلاسیک ایران شمن بهره وری از شیوه های گوناگون بیان به این شیوه نیز توجه خاص کرده و از آن برای تفهیم هر چه بیشتر مقولات مورد نظر خود بهره گرفته است. رساله حاضر به بررسی تمثیل در سه منظومه این شاعر بزرگ یعنی، مخزن الاسرار، لیلی و مجنون و هفت پیکر پرداخته است. کار رساله با مطالعه دقیق سه اثر مذکور و تهیه فیش از تمثیلات موجود در آنها آغاز شده، سپس ابیات تمثیل، با تأیید استاد بزرگور راهنما مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و به توصیه ایشان، نسخه وحید دستگردی در هر سه اثر به عنوان نسخه اصلی، اساس کار قرار گرفته و از شروح دیگر مثل شرح دکتر برات زنجانی به عنوان نسخه بدل، بهره برده و در توضیح ابیات دشوار که متضمن نکات قابل شرح بود، از آنها و راهنماییهای سودمند استاد راهنما، استفاده شده است. شیوه تدوین پایان نامه به ترتیب زیر است: 1- توضیح کلمات و ترکیبات ابیات در موارد لازم. 2- معنی و توضیح ابیات دشوار. 3- بررسی تمثیل و شرح و تفسیر آن. 4- توضیح نکته های بلاغی به صورت اجمال. 5- بیان عناصر و مایه های تشکیل دهنده تمثیل.