چکیده فارسی دیابت یک اختلال متابولیکی است که بر تمام بدن از جمله دستگاه تناسلی ماده تأثیر می گذارد و از عوامل موثر در ناباروری می باشد. متفورمین از داروهای رایج کنترل قندخون بیماران دیابتی است. هدف این پایان نامه، مطالعه اثر دیابت (و درمان آن با متفورمین) بر دستگاه تناسلی ماده بود که به این منظور، بررسی تغییرات هیستومورفولوژیکی و هیستوشیمیایی تخمدان و نیز مطالعات ایمونوهیستوشیمیایی ماکروفاژهای تخمدانی و فوق ریزبینی فولیکول های تخمدانی در رتهای بالغ دیابتی و درمان شده با متفورمین متعاقب ایجاد دیابت تجربی انجام گرفت. تعداد 36 سر رت ماد بالغ نژاد sprague-dawley (210-170گرم) در سه گروه (کنترل، دیابتی و دیابتی درمان شده با متفورمین) مطالعه شدند. در گروه های دوم و سوم، رتها با تزریق mg/kg45 استرپتوزوتوسین دیابتی و در گروه سوم با mg/kg/day100 متفورمین منوهیدروکلراید تیمارشدند. از مطالعات انجام شده، این نتایج بدست آمد: در گروه دیابتی، سطح گلوکز خون بطور معنی داری در مقایسه با گروه های کنترل و درمان شده با متفورمین افزایش یافته بود (05/0>p). ازطرفی، در رت های دیابتی درمان نشده، متوسط وزن بدن و هورمون های محور هیپوفیز- گناد، در مقایسه با گروه کنترل بطور معنی داری کاهش یافته بود (05/0>p). اگرچه در رت های دیابتی درمان شده با متفورمین کاهش معنی داری در متوسط وزن بدن وجود داشت، کاهش سطح هورمون های محور هیپوفیز- گناد، بشدت رت های درمان نشده نبود و فقط سطح پروژسترون کاهش معنی داری (05/0>p) را نسبت به گروه کنترل نشان می داد. بررسی نسبت تعداد فولیکول های آترتیک به کل تعداد فولیکول های شمارش شده در هریک از دسته های اندازه ای، نشان داد که درصد فولیکول های آترتیک در بین دو گروه کنترل و دیابتی در هیچیک از دسته ها دارای اختلاف معنی دار نمی باشد؛ اگرچه در دسته های فولیکولی200-101، 300-201 و 400-301 و بالای 400 میکرومتر، افزایش نسبت تعداد فولیکول های آترتیک به کل تعداد فولیکول های شمارش شده در گروه های دیابتی و درمان شده با متفورمین در مقایسه با گروه کنترل مشاهده گردید. از منظر هیستوشیمیایی، در گروه های دیابتی و دیابتی درمان شده با متفورمین در مقایسه با گروه کنترل، واکنش oil-red-o، sudan black و pas ضعیفتر ولی واکنش آلکالین فسفاتاز قویتر بود. در بررسی ایمنوهیستوشیمیایی، مقایسه آماری تعداد سلول های cd163+ و cd4+ بین گروه های سه گانه در فولیکول های سالم پره آنترال و آنترال، استرومای تخمدانی اطراف آنها، فولیکول های آترتیک و اجسام زرد، نشانگر عدم وجود اختلافات آماری معنی دار بود. در مطالعه فوق ریزبینی، کاهش در ضخامت پرده شفاف و کاهش در میانگین تعداد میکروویلی های درون واحد سطح آن، در گروه دیابتی معنی دار (بترتیب 01/0>p و 001/0>p) و در گروه دیابتی درمان شده با متفورمین بترتیب معنی دار (05/0>p) و غیرمعنی دار بود. اندامکهای سیتوپلاسم اووسیت در گروه دیابتی درمان شده با متفورمین نسبت به گروه دیابتی به تعداد بیشتر و با اشکال طبیعی و یا نزدیک به طبیعی ملاحظه شد. کاهش تعداد و بالونی شدن کریستاهای میتوکندریها از بارزترین تغییرات اندامکی در اووسیت در گروه دیابتی بودند. تغییرات ایجادشده در سلولهای گرانولوزای فولیکولهای تخمدانی رت های گروه دیابتی در مقایسه با گروه کنترل شامل کوچک و چروکیده شدن سلول گرانولوزا، کوچک شدن، بی نظمی شکلی و کاهش فعالیت هسته سلول (بیشترشدن کروماتین هتروکروماتیک)، کاهش تعداد و ظهور اشکال غیرطبیعی اندامکهای سیتوپلاسم سلول، تجمع قطرات لیپیدی در سیتوپلاسم، ازهم گسیختگی سلولهای تاج شعاعی و فاصله گرفتن آنها از پرده شفاف بود. کاهش تعداد و هموژن شدن میتوکندریها، بالونی شدن کریستاهای برخی از میتوکندریها، تورم شبکه های آندوپلاسمی صاف و دانه دار از بارزترین تغییرات اندامکی در سلولهای گرانولوزای گروه دیابتی بودند. با جمع بندی تمامی نتایج بدست آمده، می توان بیان داشت که بین دیابت تجربی و اختلالات دستگاه تناسلی ماده ارتباط وجود دارد و درمان با متفورمین، بطور نسبی عوارض دیابت را بهبود می بخشد.