پژوهش حاضر تحقیقی است پیرامون پدیده «عقلای مجانین» در آثار شیخ فریدالدین محمد بن ابراهیم نیشابوری. ما در این پژوهش بر آنیم که جایگاه خاص این شخصیت ها را در آثار عطار تبیین نمائیم و تأثیر حضور آنها را در شکل گیری این آثار نشان دهیم و نقش این شخصیت ها را در انتقال و القای پیغام های عطار در مثنوی های وی نشان دهیم و تا آنجا که ممکن است به تبیین دلایل فرهنگی و اجتماعی ظهور و حضور این شخصیت ها در آثار عرفانی اشاره ای داشته باشیم و روشن سازیم که چرا عطار نیشابوری از میان شخصیت های گوناگون در مثنوی های خود برای بیان مصائب و آلام مردم عصر خویش شخصیت عاقل مجنون را برگزیده و اصلاً چرا از بین همه غالب ها خاص زبانی طنز را برگزیده آن هم از زبان عده ای عاقل به ظاهر دیوانه به نتایج حاصل از این پژوهش به روشنی معلوم می سازد که عصر حاکم بر جامعه عطار که عصر رعب و وحشت و اختناق و سکوت بوده شیخ ما چاره ای جز این نداشته که کوبنده ترین اعتراضات را از زبان عده ای عاقل به ظاهر دیوانه که در شرع و عرف هیچگونه عُسر و حَرَجی بر آنها وارد نیست بیان می دارد تا به این ترتیب هم خویش را از دم تیغ جلادان عصر نجات داده باشد و هم با بیان اعتراضات از زبان این افراد روح پر خروش و ناآرام خود را تسلی داده باشد.