با توجه به محدود بودن منابع آب و رشد بی رویه جمعیت و گسترش صنایع و کشاورزی ، استفاده از آبهای بازیافتی در واقع استفاده بهینه از منابع آب می باشد که امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. سورگوم با نام علمی sorghum bicolor (l.) moench گیاهی علوفه ای از خانواده غلات می باشد و در جهان پس از ذرت، برنج و گندم مقام چهارم را از لحاظ سطح زیر کشت دارا می باشد، لذا می توان به عنوان مهم ترین منبع تولید علوفه به آن نگریست. به منظور آگاهی از تأثیر پساب شهری بر عملکرد و تجمع عناصر سنگین در گیاه و خاک، یک آزمایش زراعی با 5 تیمار و 3 تکرار در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی تصفیه خانه فاضلاب ایلام در قالب طرح بلوک های کاملاً تصادفی اجرا گردید. طول هر کرت 5 متر و عرض آن 5/3 متر در نظر گرفته شد( مساحت هر کرت 5/17 متر مربع) همچنین فاصله بین کرت ها در یک بلوک 1 متر و فاصله بلوک ها از هم 5/1 متر در نظر گرفته شد(برای جلوگیری از تداخل آب تیمارهای مختلف بر اثر نشت).روش آبیاری در این تحقیق سطحی از نوع جویچه ای بود. تیمارهای آبیاری عبارت بودند از 1- آبیاری با آب چاه با کود شیمیایی 2- آبیاری به صورت یک در میان با آب چاه و پساب با کود شیمیایی 3- آبیاری به صورت یک در میان با آب چاه و پساب بدون کود شیمیایی 4- آبیاری با پساب با کود شیمیایی 5- آبیاری با پساب بدون کود شیمیایی. بافت خاک در این تحقیق رس سیلتی بود. در مورد خاک نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تیمارهای آبیاری برsar,ssp, na در سطح 1 درصد و برp,zn,so4,ph در سطح 5 درصد تأثیر گذاشته اند. سایر پارامترهای خاک تغییری نداشتند. خصوصیات مورفولوژیکی مورد مطالعه شامل وزن ریشه(تر و خشک)، وزن ساقه(تر و خشک)، وزن برگ(تر و خشک) وزن پانیکول(تر و خشک)، عملکرد علوفه(تر خشک)، ارتفاع بوته، ارتفاع پانیکول، قطر ساقه وکلروفیل بود. با توجه به نتایج حاصله، نسبت های مختلف آب چاه و فاضلاب و چاه تأثیر معنی داری بر تعداد پنجه، شاخص سطح برگ، ارتفاع بوته، قطر ساقه ، وزن (ریشه، ساقه ، گل و علوفه در حالت تر) و وزن( ساقه، گل و علوفه در حالت خشک) داشت. وزن ها به طور کلی با افزایش نسبت اختلاط پساب بیشتر شد البته در تیمارهایی که به زمین کود داده ایم نسبت به تیمارهای غیر کودی مشابه وزن بیشتری داشته ایم. تعداد پنجه با افزایش نسبت اختلاط پساب کاهش یافت.در مورد ارتفاع بوته و قطر ساقه و شاخص سطح برگ شاهد روندی مشابه حرکت وزن ها بودیم زیرا این اجزا در حقیقت سازنده ی وزن بوته می باشند پس این نتیجه دور از انتظار نبود. خصوصیات کیفی و عناصر مورد بررسی شامل پروتئین خام و نیتروژن ، فسفر، پتاسیم، آهن، روی، مس، منگنز، کادمیوم و سرب بودند که به تفکیک در اندام های مختلف گیاه مورد بررسی قرار گرفتند. با افزایش میزان اختلاط فاضلاب، میانگین درصد پروتئین خام افزایش یافت به گونه ای که بیشترین درصد پروتئین خام را در تیمار 4 داشتیم. البته تیمارهای کودی نسبت به تیمارهای غیر کودی مشابه درصد پروتئین بیشتری را تجربه نمودند وتیمار 4 با تیمار5 در یک گروه قرار گرفتند که نشان دهنده مناسب بودن میزان نیتروژن موجود در پساب برای جایگزینی کود شیمیایی می باشد، تجمع نیتروژن نیز روندی مشابه پروتئین داشت و تجمع نیتروژن در ریشه و ساقه و دانه معنی دار گردید. با افزایش درصد اختلاط پساب میزان فسفروپتاسیم در اندام های گیاهی افزایش یافت و بیشترین میزان فسفر و پتاسیم در تیمار 4 مشاهده شد. تجزیه واریانس فسفر ریشه و ساقه و پتاسیم ریشه و دانه و برگ معنی دار گردید. در یک نتیجه گیری کلی می توان اعلام نمود که پساب تأثیر معنی داری بر تجمع عناصر میکرو(آهن، روی، مس، منگنز) در اندام های گیاهی نگذاشته است البته در تیمارهایی که نسبت بیشتری از پساب به کار رفته بود شاهدبالاتر بودن این عناصر نسبت به تیمار شاهد بودیم اما این تفاوت میانگین به صورت محسوس احساس نشد. تجزیه واریانس این عناصردر مورد روی دانه و برگ، و منگنز ریشه و ساقه معنی دار گردید.