محسن پورمختار

تصوف و عرفان اسلامی در آثار مستشرقان قرن بیستم«آنه ماری شیمل ، فریتس مایر، هلموت ریتر»

پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه ولی عصر (عج) - رفسنجان - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1389
سیمین بهنام پور حمید جعفری قریه علی

چکیده واژه های عرفان و تصوف، دیرگاهی است که صاحب بخش بزرگی از ذهن و فضای ادبی و تاریخی تاریخ ادبیات ماست. واژگانی که معمولاً مترادف پنداشته می شوند؛ و با تفاوتی جزیی به طور خلاصه، این گونه معنی می شوند: «یافتن حقایق اشیاء به طریق کشف و شهود، سالک راه حق شدن و عالم را مظهر حق دانستن. » جذابیت عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی، آن چنان قوی بوده است ، که ذهن و توجه اکثر مستشرقان را به خود جلب کرده است؛ و در این میان بزرگانی دانش آموخته، سال های سال از عمر خود را صرف تحقیق، تفحص و گره گشایی از متون عرفانی ما کرده اند. افسانه ی رابعه ی عدویه (عارفه ی بزرگ قرن سوم هجری) که توسط «ژوئن ویل» صدر اعظم لویی نهم به اروپای سده ی سیزدهم برده شد، نقطه ی آغاز آشنایی اروپائیان با عرفان و تصوف اسلامی است. آشنایی غربیان با تصوف ایرانی- اسلامی، با تحقیقات و پژوهش های بزرگانی چون: رینولد. آلین نیکلسون، ادوارد هنری و ینفیلد، لویی ماسینیون و... ادامه یافت. ما از میان خیل عظیم پژوهش ها و کارهای گران سنگ مستشرقان به بررسی آثار سه تن از مستشرقان آلمانی زبان می پردازیم. پژوهش حاضر، با نهایت احترام و ارادت به همه ی بزرگ اندیشانی که در راستای معرفی عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی (چه در داخل و چه در خارج) همت می گمارند، اساس کار خود را بر بررسی آثار خانم آنه ماری شیمل، فریتس مایر و هلموت ریتر قرار داده است؛ چرا که مطالعات و تحقیقات مستشرقان (به ویژه آلمانی) در حوزه ی عرفان و تصوف، امری چشمگیر و قابل تعمق است. خانم پروفسور آنه ماری شیمل، به عنوان واسطه ی اسلام و غرب، پژوهش های بسیاری در خصوص عرفان و تصوف داشته است؛ که حجم وسیع آثار باقی مانده از ایشان، موید این مطلب است. هم چنین شرق شناس مشهور، «هلموت ریتر» با دانش خاص خویش، که در حال حاضر نیز سرمشقی است برای سایر پژوهش گران و شرق شناسان، با مطالعه و تدبر در نسخ قدیمی، و هم چنین پدید آوردن کتاب کم نظیر «دریای جان» عشق و ارادت خود را به وادی سیر و سلوک عارفانه ی ایرانی- اسلامی بیان کرده است. فریتس مایر، نیز با کشف زوایای نهفته و دور از چشم دیگر پژوهش گران، آن چنان از زندگی بهاء ولد پرده بر می دارد که او را برای همیشه از سایه ی پسرش مولانا جلال الدین رومی جدا می سازد. هم چنین، در پژوهشی که مدت ده سال طول می کشد، زندگی و خط سیر فکری و عرفانی ابوسعید ابوالخیر را به جامعه ی عرفان پژوه تقدیم می کند. هر سه مستشرق بزرگوار با توان علمی خویش، تا حد امکان، سعی در بررسی علمی و منطقی و مهم تر از همه مستند آثار عرفانی گران مایه ی ادبیات ایران نموده اند. اگر کارهای ارزشمند و پُرمایه ی خانم آنه ماری شیمل، هلموت ریتر و فریتس مایر، که همگی با دیدی ژرف و کنجکاوانه و توأم با شهامت علمی، عرفان اسلامی را احیاء نموده اند؛ در اختیار فارسی زبانان قرار نگیرد و معرفی نشود، جامعه ی اسلامی ما از پژوهش های پُرمایه و به دور از تعصب و غرض این عالمان قله ی پژوهش محروم و بی-نصیب می ماند.

نام پژوهشگر: محسن پورمختار