در این پایان نامه تلاش شده است تا به جلوه های متفاوت انعکاس این دو رود در شعر و نثر فارسی پرداخته شود و تصویر ها داستان های مربوط به این رود که در شعر و نثر فارسی استفاده شده اند پرداخته شده است

در این پژوهش به گردآوری و تحلیل و بررسی ادبی آثاری که در یک صد سال اخیر با توجّه به شاهنامه ی فردوسی برای کودکان و نوجوانان در کتاب ها و نشریّات منتشر شده است، پرداخته ایم. نتایج به دست آمده در بخش نخست، نشان می دهد پرکاربردترین نوع اقتباس محتوایی«بازنویسی» و پربسامدترین نوع اقتباس نگارشی«اقتباس از نظم به نثر» است. در بررسی، ارتباط متون اقتباس شده با گروه سنّی کودکان و نوجوانان را در نظر گرفته و به این نتیجه رسیده ایم که گروه سنّی «ج»و«د» مخاطبان اصلی اقتباس کنندگان شاهنامه هستند. در بخش دوم به بررسی ادبی آثار اقتباس شده پرداخته ایم. نخست قسمت نشریّات از کتاب ها جدا شده و متون نثر، نظم و نمایشی به شکل مجزّا مورد تحلیل قرار گرفته است. در جداسازی گروه داستانی از غیر داستانی نیز به این نتیجه رسیده ایم که بخش داستانی متون منثور، پربسامدترین نوع نوشته های ادبی در آثار مقتبس از شاهنامه برای کودکان و نوجوانان و نوشته های مقتبس از شاهنامه در کتاب ها بیش از نشریّات است. به طور کلّی اقتباس از شاهنامه ی فردوسی تا دهه ی سی بسیار ناچیز بوده و از دهه ی پنجاه افزایش یافته و از دهه ی هفتاد به این سو نیز این افزایش سه برابر شده است. این رساله به منزله ی نخستین دایره المعارف از آثاری است که در یک صد سال اخیر با توجّه به شاهنامه ی فردوسی برای کودکان نوشته شده است.

چکیده : در این تحقیق ، تعاملات عاشق و معشوق را در صد غزل از غزلیّات مولوی ، بر اساس روش تحلیل انتقادی گفتمان بررسی کرده ایم . هدف این تحقیق ، تجزیّه و تحلیل تعاملات عاشق و معشوق مطابق روش تحلیل انتقادی گفتمانی تئون اِی ون دایک و تحلیل اجتماعی آن ها مطابق الگوی اریک فروم است . به همین منظور ابتدا تعاملات عاشق و معشوق را بر طبق الگوی اریک فروم دسته بندی کرده ، سپس با ترسیم جداول و نمودارهایی از تعاملات عاشق و معشوق به نتیجه گیری از یافته های تحقیق پرداخته ایم. پس از تجزیه ی تعاملات بر اساس الگوی اریک فروم ، دو دسته تعامل مشخّص گردید: 1- تعاملاتی که در آن ها عاشق چیزی را نثار معشوق می کند 2- تعاملاتی که در آن ها عاشق به دنبال دریافت چیزی از معشوق است . همچنین ، مطابق روش تحلیل انتقادی گفتمانی ون دایک مشخّص گردید که پنج سازه ی اصلی زیر بنای غزلیّات مولوی و تعاملات عاشق و معشوق را تشکیل می دهند : نثار عشق ، ادب خدمت ، تمجید از معشوق و تقاضای عشق و وصال از او . آمار و تحلیل یافته های تحقیق نشان داد که تمجید و تعریف ازمعشوق و تقاضای عشق و عنایت از او ، بیشترین فراوانی را دارند . عاشق و معشوق مطابق تعریف و الگوی فروم از عشق ، موفّق و متعادل عمل کرده اند و عاشق در رسیدن به وصال و اتّحاد با معشوق به هدف خود نائل آمده است .

چکیده: برای بررسی اثر ادبی که محصول ذهن آدمی است ، می توان از روان شناسی به منزله علمی که به مطالعه ذهن آدمی و فراورده های آن می پردازد ، استفاده کرد. از آن جا که تاریخ بیهقی در برگیرنده بخش مهمّی از وقایع زندگی شخصی، حرفه ای و اجتماعی بیهقی است می توان آن را یک زندگی نامه خود نوشت دانست و با تحلیل روان شناسانه آن به جنبه های مهمّی از شخصّیت بیهقی دست یافت. در این پایان نامه سعی کرده ایم بر اساس نظریّه آبراهام مزلو ـ پدر انسان گرایی نوین در روان شناسی کمال یا سلامت ـ به شناخت علمی تر و ثابت شده تری از شخصیّت نویسنده تاریخ بیهقی برسیم و با استفاده از هنر چهره خوانی تصویر او را ترسیم کنیم و نشان دهیم که بیهقی انسانی خودشکوفا و تیپ شخصیّتی او «اکتومورف ـ سربرتونیک » است . امضاء استاد راهنما

در این پژوهش به تحلیل درونمایه ها و مضامین 532 داستان منثور از کتابهای داستانی دهه ی هشتاد تألیف شده برای سه گروه سنّی الف، ب و ج پرداخته و انواع رویکردهایی را که بر اساس آن نویسندگان به تألیف داستانها پرداخته اند ، بررسی کرده ایم. در این بررسی به این نتیجه رسیده ایم که داستانهای مناسب کودکان گروه های سنّی الف ، ب و ج در این دهه با سه رویکرد تعلیمی84%، رویکرد سرگرم کنندگی 12% و رویکرد روان شناختی 4% نوشته شده اند. در فصل اصلی پایان نامه انواع درونمایه های داستانها بررسی ومضامین آنها معرّفی و تحلیل شده است. این درونمایه ها که بر اساس فراوانی بیشتر مرتّب شده اند ، شامل درونمایه ها ی اجتماعی 32%، مذهبی 28%، علمی 11%، حماسی 6%، طنز 5%، اخلاقی فردی 5%، روان شناختی 4%، تاریخی 3%، عاشقانه 2%، فلسفی 2%، تفریحی 1% و درونمایه ی ورزشی تنها با دو داستان تقریبا 0% بوده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در این دهه بیشترین توجّه به ترتیب به درونمایه های اجتماعی، مذهبی و علمی بوده و دیگر درونمایه ها با وجود اهمّیّت ، کمتر مورد توجّه نویسندگان قرار گرفته است.

هزار? جدید، هزار? پیشرفت های فن آورانه و رویش و بالش مفاهیم نوین است. مفاهیم و ابزارهای نوین برابرنهاده های واژگانی نوین می خواهند. بنابراین واژه سازی در هر زبانی از جمله زبان فارسی جایگاه بلندی دارد. در این پایان نامه با بررسی واژه سازی در زبان فارسی بر پای? دستور و تئوری های زبان شناختی در بخش زایایی واژگانی، توان های بالقوّه و بالفعل زبان فارسی در واژه سازی را نشان داده ایم. برای این کار نخست امکانات واژه سازی در زبان فارسی را بررسی کرده و نگاهی نو به فرایندهای واژه سازی در زبان فارسی انداخته ایم. سپس چگونگی استفاده از این امکانات را در شاهنام? فردوسی، نخستین ترجمه های قرآن و واژه های مصوّب فرهنگستاِن زبان و ادبیّات فارسی بررسی کرده ایم. بررسی ها نشان داده است که در شاهنامه و ترجمه های قرآنی واژه سازی کاملاً قیاسی و مبتنی بر نوآوری بوده است. هم اکنون واژه سازان زبان و ادبیّات فارسی از جمله کارشناسان فرهنگستان، گرفتار نوعی نوواژه هراسی و قیاس گریزی هستند که نمی گذارد از تمام توان های بالقوّه و بالفعل زبان فارسی در واژه سازی استفاده کنند. راه چاره این است که نوواژه هراسی را کنار بگذاریم و به واژه سازی قیاسی روی آوریم.

تعدّد اشخاص در شاهنامه و نیز نبردهای کوچک و بزرگ آن سبب وجود انواع مرگ در شاهنامه گردیده و موجب شده است که مرگ در شاهنام? فردوسی سهم عمده ای از داستان های این متن حماسی را به خود اختصاص دهد؛ تا آن جا که فراوانی حضور مرگ برای هر شاهنامه خوانی به راحتی قابل دریافت است. نکت? مهم این که علی رغم گستردگی مرگ در شاهنامه، این پدیده در متن حماسی ملّی ما پراکنده و به دور از انسجام نیست بلکه می توان برای مرگ و پایان کار اشخاص در شاهنامه دسته بندی های مشخّص و فراوانی در نظر گرفت. یکی از این دسته بندی ها تقسیم آن به سه صورت کلّی و اوّلیّ? مرگ شخصیّت ها، افرادی که شاهنامه از آن ها با عنوان جاودانان و بی مرگان یاد می کند و افرادی است که در شاهنامه هیچ نشانی از فرجام آن ها وجود ندارد. انواع مرگ ها در شاهنامه خود به دسته های دیگری چون مرگ های طبیعی، مرگ های غیر طبیعی و خودکشی ها تقسیم می شود و هر یک از این انواع نیز به دسته های کوچک تری که مرگ افراد را از منظر چگونگی شکل مرگ، ابزار مرگ آفرین، عوامل تأثیرگذار در مرگ شخصیّت ها و.... به صورت جزیی تر بررسی کرده در یک دسته قرار می دهد، قابل تقسیم است. آن چه در این پژوهش بدان پرداخته شده توجّه به فرجام کار تمام شخصیّت های انسانی موجود در دو بخش اسطوره ای و حماسی، علل موثّر در سرنوشت و مرگ هر کدام از شخصیّت ها و دسته بندی آن، و نیز بررسی مولّفه هایی مانند آیین های پس از مرگ است که به نوعی با مرگ در ارتباط هستند.

یکی از انواع شعر عامیانه در زبان فارسی دوبیتی محلّی است که غالباً به لهجه یا گویشی خاص سروده شده و بیشتر در میان روستاییان رواج دارد. تحلیل و بررسی این سروده ها کلید فهم بخشی از فرهنگ و هنر عامّه است که خود زیر بنای فرهنگ رسمی به شمار می آید. در این پژوهش با توصیف و تحلیل ویژگی های هنری و درون مایه های اصلی شماری از دوبیتی های محلّی تربت حیدریّه و بیرجند تفاوت های شکلی و محتوایی این سروده ها با شعر رسمی نشان داده شده و از این راه زمینه برای معرّفی ذوقیّات و شیوه ی زندگی روستاییان این مناطق فراهم شده است. در فصل نخست کلّیّاتی پیرامون تعریف و پیشینه ی قالب دوبیتی و اهمّیّت و جایگاه آن در مطالعات فرهنگی و پاره ای ویژگی های عمومی این گونه ی شعر آورده شده است. فصل دوم به توصیف عناصر شعری دوبیتی های مناطق مورد نظر اختصاص دارد. در فصل پایانی نیز درون مایه های اصلی این سروده ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از مجموع بررسی های این پژوهش چنین بر می آید که این سروده ها هم به حیث صورت و عناصر شعری و هم به حیث محتوی تفاوت های بنیادی با شعر رسمی دارد و بخشی از ذهنیّات، شیوه ی زندگی و ذوقیّات هنری روستاییان این دو منطقه در این اشعار تجلی یافته است.

هنر دبیری و نویسندگی میراث فرهنگ غنی و کهنی است که از ایران باستان سرچشمه گرفته است و با ورود اسلام به ایران و پیوند فرهنگ ایرانی- اسلامی غنای خاصی یافته است. آثار نویسندگان بزرگ ادب فارسی بر مبنای اصول و مبانی، شکل گرفته است که این اصول و مبانی را می توان نظریه دبیری فارسی دانست. نویسندگان و دبیران فرهیخته زبان فارسی برای تأثیرگذاری بیشتر بر خواننده ارائه سخن را بر اساس اصول و مبانی خاصی طرّاحی کرده اند از جمله واژه گزینی، واژه چینی، چگونگی شروع و خاتمه سخن. بهره گیری از آیات و احادیث و تاریخ و ... که حاصل شناخت و فراگیری و به کارگیری این اصول و مبانی خلق شاهکارهای ادب فارسی است. همچنین دبیری نیاز به فراگیری مهارت ها و فنونی داشته است که دبیران از طریق آموزش، این مهارت ها را فرا می گرفته اند و نیز افراد خاصی با ویژگی های خاص برای این علم و فن و هنر برگزیده می شدند و دانش هایی با شیوه های خاص به آنان آموزش داده می شده است. به نظر می رسد که در میان نویسندگان و ادیبان زبان پارسی کسی به جز نظامی عروضی به تدوین و تنظیم اصول و مبانی دبیری در یک کلام منسجم و پیوسته نپرداخته باشد و تبیین نظریه دبیری قدیم را می توان در چهار مقاله عروضی مشاهده کرد که در ابتدا معیار ترسل و نامه نگاری بوده است و سپس مبنای کار نویسندگی قرار گرفته است. در این رساله با بررسی و تحلیل سخن نظامی در کتاب چهار مقاله، نکته ها و ظریفه های ضروری سخنِ سخنوران و دبیران دسته بندی شده تا بتوان از آن ها به عنوان درآمد سخن و راه ورود به مباحث سود جست؛ پس متون منتخب در سنجه ارزیابی اصول و مبانی نثر دبیران سنجیده شد. علاوه بر نکته هایی که نظامی عروضی در تدوین آیین دبیری آورده است نکته های دیگری از بررسی متون دیگر حاصل آمده و بر موارد قبلی افزوده شد، در نهایت مجموع این اصول با نمونه هایی از شواهد آن دسته بندی و تبویب و تحلیل و تفسیر شد. به طور کلی در این رساله معاییر و موازین اصول دبیری را بر دو پایه این چنین استوار ساخته ایم: 1- حصول مبانی نظری و به دست آوردن نظریه دبیری قدیم و تفکیک اصول و مبانی دبیری از آن. 2- بررسی امّهات متون نثر دوره اوّل و دوم نثر فارسی و تحلیل متون مورد نظر. در بخش اوّل رساله، مباحثی از قبیلِ حسن آغاز، واژه گزینی، واژه چینی، بهره گیری از آیات و احادیث و تاریخ و ..، در متون منتخب: مقدمه شاهنامه ابومنصوری، سفرنامه ناصرخسرو، سیاست نامه، قابوس نامه و تاریخ بیهقی بررسی شد. در بخش دوم رساله به بررسی مسائل نثر تزیینی در متون منتخب نثر دوره دوم: کلیله و دمنه، التوسل الی الترسل، ترجمه تاریخ یمینی، نفثه المصدور، تاریخ جهانگشا و تاریخ وصاف پرداخته شده است.

برای بررسی اثر ادبی که محصول ذهن آدمی است، می توان از روان شناسی به منزله علمی که به مطالعه ذهن آدمی و فراورده های آن می پردازد،استفاده کرد. بیشتر پژوهشگران حوزه ادبیّات فارسی افضل الدّین بدیل خاقانی را انعطاف ناپذیر،خشک و خودستا معرّفی کرده اند.از آن جا که دیوان اشعار خاقانی شروانی در برگیرنده بخش مهمّی از حوادث، وقایع و اتّفاقات دوران زندگی اوست، می توان بخش هایی از آن را یک زندگینامه خودنوشت دانست و با تحلیل روان شناسانه آن به جنبه های مهمّی از شخصیّت او دست یافت. در این پایان نامه سعی کرده ایم براساس نظریّه روا ن شناسی اریک برن که بر پایه الگوهای سه گانه کودک،والد و بالغ(تحلیل رفتار متقابل) استوار است و نظریّه روان شناسی آبراهام مزلو که ویژگی های شخصیّت خودشکوفا(خلّاقیت،روابط متقابل با دیگران، شوخ طبعی، تجربه اوج، کیفیّت کناره گیری و نیاز به خلوت، توجّه به مسایل بیرون از خویشتن، تشخیص بین وسیله و هدف،استمرار تقدیر و تحسین، آزادی عمل، سادگی و طبیعی بودن، پذیرش خویشتن طبیعت و دیگران و مقاومت در برابر فرهنگ پذیری) را بیان -می کند و با استناد به منابع تاریخ ادبیّاتی که از زندگی خاقانی در دست است، به شناخت علمی تر و ثابت شده-تری از او برسیم و پس از آن با استفاده از دستاوردهای علمی- پژوهشی و هنر چهره خوانی و بر اساس نظریّه ریموند کتل تصویر او را ترسیم کنیم و نشان دهیم که شخصیّت خاقانی به شخصیّتی بالغ و خودشکوفا نزدیک است.

آن چه به شعر تشخّص و شعریّت می بخشد نظام موسیقایی زبان است. در این پایان نامه به بررسی جلوه های چندگان? موسیقی شعر، در اشعار ناصر کشاورز پرداخته شده است. این پژوهش نشان می دهد کشاورز از شاعران موسیقی شناس است. وی تقریبا از تمام وزن های مشهور و رایج در شعر فارسی بهره برده است. تنوّع و گوناگونی اوزان در اشعار او حکایت از چیرگی و تسلّط شاعر به موسیقی شعر دارد. کشاورز با انتخاب مجموعه ای از گوش نوازترین قوافی و مناسب ترین اوزان و به کارگیری صنایع لفظی مثل جناس، سجع و سایر افزاینده های موسیقایی و ایجاد پیوند میان مضمون و موسیقی خود توانسته اشعارش را به بهترین وجه به خواننده القا کند.