امروزه القاء پلی¬پلوئیدی با استفاده از مواد شیمیایی جهش¬زا به منظور افزایش قابلیت تولید متابولیت¬های ثانویه به عنوان یکی از روش¬های اصلاح گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می¬گیرد. در 35 ساله اخیر روش پلی¬پلوئیدی به عنوان یک روش اصلاحی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و در اصلاح گیاهان استفاده شده است. این تحقیق به منظور مطالعه اثر کلشی¬سین بر القاء اتوتتراپلوئیدی و بررسی اثر آن بر خصوصیات سیتوژنتیکی سلول¬های مریستمی ریشه¬چه و همچنین تأثیر آن بر خصوصیات مورفولوژیکی گیاه دارویی شنبلیله در توده بومی سیستان انجام شد. لذا آزمایشی به صورت فاکتوریل بر مبنای طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار با تیمارهای آزمایش شامل غلظت کلشی¬سین در چهار سطح (2/0، 5/0، 75/0 و 1 گرم در لیتر) و مدت زمان تیمار با سه سطح (6، 12 و 18 ساعت) روی ریشه¬چه شنبلیله بود. خصوصیات سیتوژنتیکی با استفاده از روش تحلیل تصویری مورد بررسی قرار گرفت. تعداد کروموزوم پایه در گونه مورد بررسی x=8 بود. نتایج نشان داد که غلظت و مدت زمان تیمار کلشی¬سین و اثر متقابل آنها به صورت معنی¬داری در سطح احتمال 1% بر پلی¬پلوئیدی شدن شنبلیله تأثیر داشت. بالاترین درصد القاء پلی¬پلوئیدی به دنبال غوطه¬وری گیاهچه در غلظت 5/0 گرم در لیتر کلشی¬سین با مدت تیمار 12 ساعت بدست آمد. به طوری¬که تیمارها بر طول کروموزوم¬ها و بالطبع بر فرمول کاریوتیپی اثر گذاشته بودند. که بین کاریوتیپ¬ها در تمام ویژگی¬های کروموزومی مورد مطالعه اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1% وجود داشت. در ادامه جهت مطالعه خصوصیات مورفولوژیکی گیاه تحت تأثیر کلشی-سین، تیماری که بالاترین درصد القاء اتوتتراپلوئیدی را موجب شده بود (5/0 گرم در لیتر کلشی¬سین با مدت زمان 12 ساعت) روی بذر اعمال شد و به صورت طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار کاشته شد. در بررسی و مقایسه میانگین ویژگی¬های کمی از قبیل: ارتفاع، طول برگ، انشعاب ریشه، شاخص اسپد، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل و کارتنوئید گیاهان تتراپلوئید، و برخی از صفات مانند: درصد جوانه¬زنی، سرعت جوانه¬زنی، تعداد گل، تعداد برگ، تعداد نیام، عرض برگ، قطر ریشه، قطر ساقه اصلی و فرعی و شاخه جانبی گیاهان دیپلوئید دارای برتری بودند. برخی صفات کمی نظیر وزن تر و وزن خشک در بین گیاهان هر سطح پلوئیدی (تتراپلوئید و دیپلوئید) مورد بررسی تفاوت معنی داری را در سطح احتمال5% نشان ندادند.

چکیده ندارد.

چکیده گیاه شنبلیله با نام علمی(l) trigonella foenum-graecum ، گیاهی یکساله و علفی، از خانواده papilionaceae به عنوان یک گیاه دارویی، زراعی و مرتعی حائز اهمیت فراوان می باشد. از مهمترین ترکیبات شیمیایی این گیاه، ساپوژنین های استروئیدی به ویژه دیوسژنین است که به عنوان هسته اولیه در سنتز استروئید های دارویی از جمله هورمون پروژسترون، هیدروکورتیزون و تستسترون کاربرد فراوان دارد. مطالعه کشت بافت، القاء و بررسی تغییرات سیتوژنتیکی در این گیاه با توجه به خواص دارویی و متابولیت های ثانویه فراوان آن، به هدف مطالعات گسترده تر آتی در بخش انتقال ژن و ارزیابی میزان تغییرات متابولیت های این گیاه در بخش داروسازی انجام گرفت. در مطالعه کشت بافت این گیاه، از دو محیط کشت پایه ms و b5 ، چهار ریزنمونه ساقه، برگچه حاوی دمبرگ، جنین و هیپوکوتیل و 5 نوع هورمون شامل ، 2,4-d ( در سه سطح ) ، kin ( در چهار سطح ) ، naa (در چهار سطح) ، bap ( در چهار سطح ) و iba ( در سه سطح ) استفاده شد . نتایج حاکی از آن است که ، در بررسی اثر متقابل دو هورمون 2,4-d و kin ، محیط حاوی 2 میلی گرم بر لیتر 2,4-d و 5/0 میلی گرم بر لیتر kin ، بهترین ترکیب هورمونی جهت القاء کالوس در هر دو محیط کشت b5 و ms است. در بین ریزنمونه ها ، ساقه بالاترین سرعت کالوس زایی را دارد . پس از بررسی تأثیر انواع قند بر وزن تر کالوس و انجام مقایسه میانگین بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن، مشاهده شد که در هر دو محیط ms و b5، قند ساکاروز، گلوکز و گالاکتوز با بیشترین تأثیر بر میانگین وزن تر کالوس، در یک گروه و مالتوز و فروکتوز در گروه دیگر قرار گرفتند . همچنین مشاهده شد که غلظت بسیار بالای ساکاروز تأثیر منفی در تشکیل و افزایش وزن کالوس دارد. در مطالعه جنین زایی سوماتیکی، ترکیب هورمونی شامل 5/0 میلی گرم بر لیتر naa و 5/2 میلی گرم بر لیتر bap ، با بالاترین درصد جنین زایی، به عنوان ترکیب برتر در هر دو محیط کشت شناخته شد. از بین ریرنمونه ها، ریزنمونه جنین، بیشترین میزان جنین زایی را نشان داد. باززایی از طریق جنین زایی سوماتیکی و تنها در ریزنمونه جنین مشاهده شد. ترکیب هورمونی شامل 5/0 میلی گرم بر لیتر naa و 5/1 میلی گرم بر لیتر bap، بهترین ترکیب هورمونی جهت القاء اندام هوایی در هر دو محیط کشت بود. مناسب ترین ترکیب هورمونی جهت القاء ریشه در محیط کشت ms، محیط حاوی 1 میلی گرم بر لیتر هورمون iba بود. همچنین نتایج مربوط به مطالعه تغییرات سیتوژنتیکی این گیاه نشان داد که جهت القاء پلی پلوئیدی، تیمار تری فلورالین نسبت به کلشی سین مناسب تر است. بالاترین درصد القای پلی پلوئیدی، به دنبال غوطه وری گیاهچه ها در غلظت 5/22 میکرومولار تری فلورالین در مدت زمان 24 ساعت و غلظت 5/0 گرم درلیتر کلشی سین در مدت زمان 12 ساعت بدست آمد. بین نمونه های تیمار شده و شاهد در کلیه ویژگیهای کاریوتیپی مورد مطالعه، اختلاف معنی دار در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت. کلمات کلیدی: شنبلیله ، کشت بافت ، جنین زایی سوماتیکی، تغییرات سیتوژنتیکی، کلشی سین و تری فلورالین.

جنس شنبلیله ‏‎(trigonella)‎‏ از خانواده پروانه آسا ‏‎(papilionacea)‎‏ می باشد که براساس فلورایرانیکا 32 گونه آن در نقاط مختلف ایران پراکنش دارد. شنبلیله به عنوان یک گیاه دارویی، زراعی و مرتعی حائز اهمیت فراوان می باشد و در طب سنتی از آن استفاده زیادی به عمل می آید. به منظور تعیین پراکنش گونه های جنس شنبلیله در استان فارس در اوایل فصل رویش سالهای 79 -1378 مسافرتهایی به نقاط استان صورت گرفت و حاصل آن شناسایی 40 رویشگاه بود که در مراحل بعدی از این رویشگاهها نمونه کامل گیاهی و بذر جهت شناسایی گونه ها و مطالعات سیتوژنتیکی جمع آوری گردید. پراکنش گونه ها در کلیه مناطق استان، نشان داد که آنها از قدرت سازگاری بالایی برخوردار می باشند. بررسیهای گیاه شناسی نشان دهنده وجود هشت گونه در این رویشگاهها می باشد که گونه ‏‎t.elliptica‎‏ چند ساله و گونه های ‏‎t.spruneriana, t.foenum-graecum, t.astroites , t.stellata, t.anguinal, t.uncata, t.monspeliaca‎‏ یکساله هستند. مطالعات سیتوژنتیکی که برروی مریستم ریشه، انجام گرفت مشخص ساخت که کلیه گونه ها دیپلوئید بوده و از نظر تعداد کروموزوم 16 =‏‎‏‎2n‎‏ با عدد پایه 8 می باشند. در مرحله بعد تجزیه و تحلیل ژنوم گونه ها شامل تعیین طول هر کروموزوم، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، نسبت بازوری بلند به کوتاه انجام و با استفاده از اطلاعات فوق کاریوتیپ گونه ها به صورت ایدیوگرام رسم گردید. فرمول کاریوتیپی گونه ها براساس جدول لوان و همکاران تعیین و مطابق روش استیبنز تقارن کاریوتیپی گونه ها بررسی گردید و مشخص شد که گونه ‏‎t.stellata‎‏ در کلاس ‏‎2a‎‏ و سایر گونه ها در کلاس ‏‎1a‎‏ قرار می گیرند. در پایان با استفاده از نرم افزار ‏‎spss‎‏، میزان قرابت و دوری گونه های مورد مطالعه از لحاظ صفات کروموزومی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج حاصله به صورت دندورگرام ارائه گردید.