تاریخ اسلام سرشار از رخدادها و تحولات گوناگونی است که بررسی زوایای خاصی از آن مثل جنبه های اجتماعی ، می تواند به درک و تحلیل بهتر سیر دگرگونی های این مقطع از تاریخ کمک نماید. از این روست که بررسی و تبیین اوضاع اجتماعی یکی از کانون های حادثه خیز تاریخ سیاسی و اجتماعی اسلام یعنی شهر کوفه ضرورت تام می یابد. شهر کوفه به عنوان خاستگاه منازعات فرقه ای و چالش های اجتماعی ، از زمان تاسیس در سال 17 ه. ق ، تا پایان دوره رونق سیاسی خود در دوره عباسیان ، مکانی برای عرض اندام کوشندگان سیاسی وآوردگاه معارضه جناح های سیاسی و عقیدتی چونان : شیعه ، خوارج، موالی ، قحطانی ها ، عدنانی و .. بوده است. بررسی ترکیب اجتماعی کوفه و تطابق خصوصیات رفتاری اقشار و عشایر مختلف آن، علل فراز و فرود جنبش های خوارج ، علویان، توابین، مختار ، زبیریان و.. را به خوبی نشان می دهد. تصویری که این پژوهش در صدد ارائه آن برآمده است. این پژوهش بر روش مرسوم در حوزه مطالعات علوم انسانی و خاصه تحقیقات تاریخی اتکا دارد. یعنی با استفاده از شیوه کتابخانه ای و گردآوری داده های نوشتاری و پالایش و سنجش آن با براهین منطقی و دیدگاه های صاحب اندیشان ، کوشیده است تا به رهیافتی نوین در این زمینه دست یازد. نتیجه به دست آمده از تحقیق حاضر ، خاطر نشان می سازد که ساختار اجتماعی و قومی کوفه با توجه به متغیرهای چون : عناصر کوشنده سیاسی، نیروی رزمجوی عشایر محلی ، مناسبات کوفیان با گروه های فکری و اجتماعی دیگر ، تاثیرات فرهنگی نواحی همجوار ، رقابت با شهرهای کانونی و.. طی یک صد سال نخست تاریخ اولیه اسلام، دستخوش تغییرات اساسی و بنیادین شده است و در تکوین و زوال جنبش ها و پویش های سیاسی و اجتماعی ناحیه کوفه و حتی اقلیم عراق نقش نسبتاً مهمی ایفاء نموده است. کلید واژگان : کوفه – سده اول هجری- جنبش های سیاسی- امویان- اوضاع اجتماعی