همسو با تضعیف قدرت عباسیان، مجال ظهور و خیزش قدرتهای جدید در قالب تشکیل دولتهای مستقل و نیمه مستقل همچون فاطمیان به عنوان کانون قدرت در مغرب و بویهیان، به عنوان کانون قدرت در مشرق اسلامی را فراهم آورد. هر یک از دولتها در پرتو تحقق اهداف خود، که برخاسته از منافع ایشان بود، طیف گسترده ای از مناسبات سیاسی و فرهنگی را در بستر روابط علی و معلولی فراهم آوردند. بررسی تأثیر عوامل موثر همچون حضور دشمن مشترک- تهدید قلمرو جغرافیایی- گسترش حوزه قلمرو و حضور کارگزاران اطلاعاتی، در سیاستگذاری بویهیان و فاطمیان و تشخیص رویکرد خصمانه در وجه واگرایی سیاسی و در مراحلی در شکل ائتلاف و همگرایی حائز اهمیت است. این پژوهش با تکیه بر روش کتابخانه ای و استناد به منابع، در ضمن توصیف وقایع به تحلیل داده های تاریخی توجه دارد، تا تصویر روشنی از نوع مناسبات دولتها در عرصه سیاست و فرهنگ ارائه دهد. زمانیکه منافع دولتهای بویهی و فاطمی در یک راستا قرار داشتند، حضور عوامل محرک در تقابل با اهداف ایشان، زمینه همگرایی سیاسی را موجب می شود و درشرایطی منافع آنها در ضدیت با دیگری با همکاری عوامل بیرونی در وصول به مطامع خود مستقل از یکدیگر زمینه واگرایی سیاسی را فراهم می آوردند.