انسان از آغاز با نگاه جستجوگر خود در پی کشف رازهای کائنات بوده است. گاه درماندگی او از یافتن پاسخی برای این رمز و رازها و رسیدن به خواسته ها، و گاه اندیشه ی خلاق او موجب شده نخست دست به آفرینش خدایان بزند و سپس از شهریاران و پهلوانان معمولی و برخی جانوران، موجوداتی اساطیری بسازد که نیرویی شگفت انگیز و فراطبیعی دارند. تا به امروز، پیرامون اسطوره های ایرانی پژوهش های بسیاری انجام گرفته، اما بیشتر آنها به مسایلی کلی همچون اساطیر آفرینش، رستاخیز، مرگ و... پرداخته اند؛ یا اینکه موضوعاتی همچون ایزدان، پهلوانان و در مواردی موجوداتی همچون اژدها و سیمرغ را مدنظر قرار داده اند. در کل تا کنون پژوهش جامع و گسترده ای درباره ی موجودات اساطیری در متون اوستایی-پهلوی، و روایات حماسی ایران انجام نگرفته؛ از همین رو جای خالی چنین پژوهشی که می تواند گامی باشد در جهت نمودار ساختن گوشه هایی از اندیشه و فرهنگ ایرانیان باستان، احساس می شود. در این پژوهش که به شیوه ی اسنادی و کتابخانه ای انجام گرفته، تلاش شده تا پس از بحثی کوتاه پیرامون اسطوره و حماسه، با بررسی متون اوستایی و پـهـلـوی از یک سو و روایات حماسیِ شاهنامه، گرشاسپ نامه، فرامرزنامه، بهمن نامه و داراب نامه از سوی دیگر، ضمن ارایه ی یک دسته بندی منطقی از این موجودات در قالب جانوران اسطوره ای، موجودات نیم انسان–نیم حیوان، دیوها و پری ها، به جایگاه و نقش این موجودات در باورها و اندیشه ها ی جامعه ی ایرانیان باستان، پرداخته شود.