نام پژوهشگر: فاطمه تقی زاده فرد

بررسی دلالی جمله ی اسمیه در سوره بقره
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1390
  فاطمه تقی زاده فرد   اسحاق رحمانی

زبان قرآن ویژگی هایی دارد که آن را از لحاظ بلاغی از سایر سخنان متمایز می کند و این تمایز در چکونگی کاربرد واژگان برای بیان معانی، جایگزینی هر لفظ در جای مناسب خود و رابطه ی آن با سایر اجزای جمله نمود پیدا می کند. قرآن کریم برای بیان معانی تأثیر گذار در ذهن مخاطب از تعبیرهای تصویری بهره برده است بنابراین اندیشه ها و مفاهیم را به صورت حسی به سان تابلوهای هنری بر مخاطب عرضه کرده است. علم دلالت رابطه ی بین لفظ و معنا را مورد بررسی قرار می دهد این دانش از آنجایی که بسیاری از زبان شناسان گذشته بدان پرداخته اند دانشی کهن و از آنجایی که اصول و بنیادهای آن در سال های آغازین قرن بیستم نگاشته شده است دانشی نوین به شمار می آید. این علم نقش بسزایی در فهم آیه های قرآن و نمایان کردن اعجاز بیانی آن و نیز استخراج و استنباط احکام شرعی دارد. چرا که بررسی ظاهری جمله ها و ترکیب ها منجر به فهم نادرست تعبیرهای زبان قرآن گشته و آن را از شاهراه صحیح فهم و درک منحرف ساخته است. سوره ی بقره مانند دیگر سوره ها جلوه های ویژه و ویژگی های هنری خود را دارد. آیه های آن به شکلی زیبا و روشی ویژه مرتب شده، در این سوره گروههای مختلفی از قبیل مومنان، کافران و منافقین مورد خطاب قرار گرفته اند. این پژوهش به بررسی دلالی جمله اسمیه در سوره ی بقره در حالت های نفی و اثبات و توکید می-پردازد. و همچنین بررسی هایی در زمینه ی احوال مسند و مسند الیه انجام می دهد،این پژوهش از نوع پژوهش های کمّی بر اساس تحلیل محتوا است و پس از استخراج جمله های اسمیه دلالت های آن بررسی شده است. پژوهش حاضر نشان می دهد که قرآن کریم برای بیان معانی دراین سوره از انواع جمله ی اسمیه با ترکیب های متناسب با مقتضای حال بهره می برد و این امر منجر به ایجاد رابطه بین لفظ و معنا می شود. همچنین دلالت های برآمده از تقدیم، تأخیر، ذکر، حذف، تعریف، تنکیر به صورت هماهنگی به کار برده شده است که با دلالت های بلاغی همچون اهتمام و عنایت و اختصاص و تأکید و تقویت همراه گشته که تمامی این موارد به صورت متنوعی در دو رکن اصلی جمله ی اسمیه "مبتدا و خبر" صورت گرفته است.