چکیده جنسl. ziziphora از خانواده lamiaceae ، زیرخانواده nepetoideae و طایفه mentheae می باشد. این جنس در ایران دارای سه گونه یکساله و یک گونه چند ساله به نامlam. z. clinopodioides می باشد. این گونه دارای پراکندگی نسبتا وسیعی در ایران است، ولی در مناطق پراکنش دارای جمعیت های کوچک بوده و به علاوه تجدید حیات طبیعی محدودی دارد و به دلیل داشتن مواد و ترکیبات شیمیایی از گروه ترپنوئیدها، به عنوان گیاه دارویی از طبیعت برداشت می گردد. گونه z.clinopodioides دارای تنوع مورفولوژیکی زیادی است و به این دلیل بر اساس آخرین بررسی تاکسونومیکی 9 زیرگونه برای آن معرفی گردیده، هم پوشانی صفات شناسایی و تفکیک زیرگونه ها را بسیار پیچیده کرده است. جمعیت های مختلف این گونه که از استانهای مختلف ایران جمع آوری گردیده اند از نظر صفات مورفولوژیکی ، سیتولوژیکی و فیتوشیمیایی مورد بررسی قرار گرفتند و نتایج حاصل با استفاده از روشهای آماری، نرم افزار minitab 14 و11.5 spss آنالیز شدند. در بررسی مورفولوژیکی 19 صفت کمی و کیفی اندازه گیری شد و داده های حاصل آنالیز گردید. در بررسی سیتولوژیکی، اعداد کروموزومی 5 جمعیت از گونه z.clinopodioides با استفاده از سلولهای ریشه رویانده شده از بذرهای سالم در مرحله متافاز شمارش گردید، اعداد کروموزومی 16=n2 و 18=n2 برای این گونه شمارش شد. در بررسی فیتوشیمیایی ترکیبات شیمیایی اسانس 6 جمعیت با استفاده از دستگاه gc و gc mas شناسایی گردید. ترکیب شاخص اسانس دراین گونه پولگون می باشد. در جمعیت های مختلف میزان درصد این ترکیب در اسانس متفاوت است و به علاوه وجود ترکیبات دیگر نظیر 8،1 سینئول، پارا-منت-3-ان-8- اول، گاما ترپینن و لیمونن با درصد ها و نسبت های مختلف وجود کموتایپ های مختلف را نشان می دهد. تفاوت معنی داری از نظر ترکیبات اسانس در زیرگونه ها ی مختلف مشاهده نشد، ولیکن وجود کموتایپ های 1 (پولگون) 2 (پولگون، 1،8 سینئول و پارا-منت-3-ان-8-اول) 3 (گاما ترپینن) و 4 (لیمونن) تشخیص داده شد. در مجموع نتایج آنالیز آماری نشان داد که تنوع در گونه z. clinopodioides را میتوان در قالب سه زیرگونه دسته بندی نمود که عبارتند از: z. clinopodioides subsp. rigida z. clinopodioides subsp. filicaulis z. clinopodioides subsp. elburzensis