به منظور ارزیابی اثر تنش خشکی آخر فصل بر روی برخی صفات مرفولوژیک، عملکرد واجزای عملکرد 5 رقم گندم نان و جهت تعیین میزان تحمل نسبی آن ها، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تنش رطوبتی و عدم تنش به طور جداگانه در سال زراعی 89-88 در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و منابع طبیعی استان همدان انجام شد. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین ارقام مورد بررسی از نظر صفات طول سنبله، طول ریشک، طول پدانکل، وزن پدانکل، تعداد سنبلچه در سنبله، وزن دانه در سنبله و وزن هزار دانه در هر دو شرایط تفاوت معنی دار وجود دارد ولی از نظر صفات ارتفاع، تعداد سنبله و عملکرد اقتصادی فقط در شرایط تنش رطوبتی تفاوت معنی دار مشاهده شد. در این پژوهش برای ارزیابی میزان تحمل نسبی ارقام مورد مطالعه،از برخی شاخص های قدیمی شامل ssi، tol، mp، gmp، sti، harm، rdi و شاخص جدید sspi و snpi استفاده شد. نتایج نشان داد که بطور نسبی، ارقام پیشگام و توس مقاوم، سایسون نیمه مقاوم و الوند و نوید هم به عنوان ارقام حساس می باشند. نتایج نمودار بای پلات بیانگر این بود که شاخص های snpi و rdi بهترین شاخص ها جهت شناسایی ارقام نسبتا مقاوم می باشند. همچنین به منظورارزیابی ارتباط صفات ریشه ای با میزان مقاومت نسبی جهت انتخاب غیرمستقیم ارقام در شرایط گلخانه ای بجای انتخاب مزرعه ای آزمایش دیگری در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط نرمال و تنش رطوبتی انجام شد. در این آزمایش نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که در بین ارقام مورد بررسی از نظر صفات تعداد ریشه، طول ریشه، وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، تعداد پنجه، طول برگ، سطح برگ پرچم، پهنای برگ پرچم، وزن بخش هوایی بوته تر، وزن بخش هوایی بوته خشک و نسبت وزن بخش هوایی به ریشه در بوته خشک و در هر دو شرایط تفاوت معنی داری وجود دارد. در حالیکه از نظر صفات ارتفاع، تعداد برگ و نسبت وزن خشک به تر ریشه فقط در شرایط نرمال و از نظر صفت نسبت وزن بخش هوایی به ریشه در بوته تر در شرایط تنش تفاوت معنی داری وجود داشت. ارقام نسبتا مقاوم از نظر صفات ریشه ای، از تعداد و طول ریشه بیشتری برخوردار بودند و نسبت وزن بخش هوایی بوته به ریشه کمتری داشتند. از نظر صفات برگی نیز دارای تعداد برگ بیشتر، طول برگ کمتر، سطح و پهنای برگ پرچم کمتر می باشند.با توجه به رابطه ای که بین ارقام مقاوم و خصوصیات ریشه ای آن ها وجود دارد، می توان از این خصوصیات ریشه ای به عنوان عاملی مناسب با تنوع زیاد جهت انتخاب ارقام مقاوم استفاده کرد.