تاریخ اندیشه دینی در مقاطعی از عصر خود شاهد ظهور اندیشمندانی بوده است که با اندشه خود تحولاتی در اندیشه و عمل دینی عصر خود و حتی پس از آن پدید آورده اند. آنها با ارائه اندیشه های جدید بر غنای فرهنگ دینی و بشری افزوده اند. علامه محمد اقبال لاهوری و سوامی سرسوتی دایاناندا از جمله این متفکران بزرگ می باشند که با بیان و ترویج افکار و اندیشه های اصلاحی خود تغییر و تحولاتی بنیادین در اندیشه و معرفت دینی مردم سرزمین خود به وجود آورند. اقبال به عنوان یک مصلح مسلمان برای حل مشکلات و عقب ماندگی مسلمانان، آنها را به تفکر و تامل در قرآن و تبعیت از سیره عقلانی بنیانگذار این آیین و تبیین شالوده های عقلانی اسلام توجه داده و اجتهاد را به عنوا ن عاملی مهم و پویا در پیشرفت جوامع اسلامی معرفی کرده است. دایاناندا نیز به عنوان یک مصلح هندو ، بر آن بود که بازگشت به متون مقدس و دایی و مرجع قرار دادن آنها تنها راه حل مشکلات عقیدتی و اجتماعی هندوها است. وی همچنین بت پرستی و پرستش الهه های متعدد را عامل تفرقه و هرج و مرج معرفی کرده و برای کسب اعتلای از دست رفته هندوها و استقلال کشور هند به ترویج یکتا پرستی و تقویت ملی گرایی می-پرداخت