چکیده: پژوهش پیش رو با تکیه بر منابع دسته اول تاریخی و تحلیل روایت های باقی مانده از هشام بن محمد کلبی در بین منابع مکتوب، بر آن است تا ضمن معرفی خاندان کلبی و از میان این خاندان، هشام، به تبیین نقش او در تمدن اسلامی بپردازد. بررسی نقش و جایگاه هشام کلبی در زمینه های مختلف علمی که در آن فعالیت نموده است هدف دیگر این پژوهش است که در چند فصل بدان پرداخته می شود.شخصیت علمی هشام به خاطر گرایش شیعی خاندان کلبی مورد قضاوت های متفاوتی در میان منابع رجالی اهل سنت شده است اما منابع رجالی شیعه او را از جمله شیعیان به حساب آورده اند. بیشترین شهرت هشام به خاطر نسب نگاری اوست. تا قبل از ظهور هشام کلبی در حوزه ی نسب نگاری اسلامی، نگارش آثاری که در آن به ثبت نسب تمام قبایل پرداخته شود متداول نبود. هشام با نگارش اثر معروف خود با عنوان «جمهره النسب»، رو به سوی نوعی مجموعه نویسی آورد اثری که محتویات آن در حکم دایر المعارف قبایل عرب به شمار می رود. گذشته از این هشام در زمینه نسب نویسی ابتکار دیگری نیز دارد؛ او نسب نویسی را علاوه بر انسان به حیوان ها هم تسری می دهد و در این زمینه کتاب معروف «نسب الخیل» را می نویسد. در زمینه تاریخ نگاری هشام از جمله مورخان فعال در جمع تاریخ نگاران عراق است. وی از اولین تاریخ نگارانی است که به صورت علمی به نوشتن تاریخ می پردازد. زمینه دیگر فعالیت هشام در مورد جغرافیاست. در این زمینه او از اولین نویسندگان مسلمان است که هم در مورد حوزه داخل شبه جزیره به نگارش پرداخته است و هم حوزه بیرون از این منطقه را نیز مورد بررسی قرار داده است. واژگان کلیدی: هشام کلبی، تاریخ نگاری، جغرافیا، تمدن ، مکتب عراق