با وجود غنای ژنتیکی بالای کشور و تنوع زیاد ژنوتیپ ها، نژادها و جمعیت های گیاهان زراعی در گذشته، اکنون این تنوع به شدت کاهش یافته و ارقام زراعی اندکی، بخش عمده ی تولید هر محصول را به خود اختصاص داده اند. از این رو، به-منظور بررسی تنوع ژنتیکی در بین ژنوتیپ های آجیلی و روغنی آفتابگردان از نظر صفات مورفولوژیکی، آزمایشی با 32 ژنوتیپ در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه ی تحقیقاتی دانشگاه بوعلی سینا همدان اجرا شد. تجزیه واریانس 18 صفت برای ژنوتیپ های تحت بررسی نشان داد که بین ژنوتیپ ها از لحاظ کلیه صفات اختلاف بسیار معنی داری وجود دارد. مقایسات میانگین ها از طریق آزمون چند دامنه ای دانکن نشان داد که هیبرید آزاد گرده افشان رکورد با عملکرد دانه 460/792 گرم در مترمربع و عملکرد روغن 944/395 گرم در مترمربع از بقیه ارقام برتر است. همچنین ژنوتیپ آجیلی قلمی با عملکرد دانه 383/769 گرم در مترمربع بیشترین مقدار این صفت را در بین ژنوتیپ های آجیلی به خود اختصاص داد. تجزیه رگرسیون گام به گام و به دنبال آن تجزیه علیت، تعداد دانه و وزن هزار دانه را به‏عنوان مهم ترین صفات موثر بر عملکرد دانه و روغن معرفی و اثرات مستقیم و غیرمسقیم آن ها را آشکار نمودند. به طور کلی، بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم صفات روی عملکرد دانه و روغن نشان داد که برای دستیابی به حداکثر عملکرد، گزینش بایستی از طریق تعداد دانه در طبق و همچنین با در نظر گرفتن حد مطلوبی از این صفت و وزن هزار دانه صورت گیرد، این دو صفت تأثیر قابل توجهی بر عملکرد در آفتابگردان خواهند داشت. تجزیه کلاستر به روش وارد براساس صفات زراعی مورد مطالعه برای ژنوتیپ ها صورت گرفت و چهار کلاستر مشخص گردید که بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بالا در بین ژنوتیپ های موجود بود.