قرن پنجم هجری به دلیل تقویت مجدد خلافت، تسلط سیاسی و نظامی ترکان مهاجم (سلجوقیان)، تقویت و تداوم نقش آفرینی فقهای سنی، کشیده شدن اختلافات مذهبی در میان مردم، تعمیق ایستایی فرهنگی در جامعه از طریق ترویج تفکرات اشعری و به حاشیه راندن عقل گرایان، دوره ای سرشار از تحولات عمیق اجتماعی و فرهنگی و قرنی پر فراز و نشیب در تاریخ ایران است. در این قرن به دلیل سیاست های ظالمانه ی اقتصادی سلجوقیان (ترویج نظام اقطاع داری) و گسترش مظالم ترکان، وضع معیشتی و مکارم اخلاقی رو به افول نهاد. در این میان سه تن از صوفیان برجسته ی و راستین این دوره یعنی ابوسعید ابوالخیر، هجویری و امام محمد غزالی با روش های خاص خود به مقابله با این اضمحلال فرهنگی و ایجاد اصلاحات اجتماعی و فرهنگی پرداختند. ابوسعید با قدرت و نفوذ روحی خود، فطرت الهی انسان ها را بیدار می ساخت و به اصل خود باز می گرداند. هجویری با توسل به تعلیمات خانقاهی به ارشاد مریدان می پرداخت و مبنای فکری و روش امام محمد غزالی نظری، تأکید برانجام شریعت و تکالیف دینی بود.