نام پژوهشگر: علیرضا نسیمی
علیرضا نسیمی ضرغام محمدی
پدیده خشکسالی بهخاطر وضعیت خاص اقلیمی و توزیع مکانی و زمانی بارش در ایران نمود بیشتری داشته و اثرات قابل توجهی را در ابعاد مختلف به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک مانند استان یزد دارد. این تحقیق با هدف بررسی، محاسبه و ارزیابی شاخصهای خشکسالی در استان یزد و پیشنهاد شاخص خشکسالی مناسب جهت پهنهبندی خشکسالی در این استان انجام شده است. بررسیهای انجام شده حاکی از وجود 88 ایستگاه بارانسنجی زیر نظر شرکت سهامی آب منطقهای یزد و تعداد 121 ایستگاه بارانسنجی زیر نظر اداره کل هواشناسی یزد است. از آنجایی که جهت انجام محاسبات شاخصهای خشکسالی و قیاس آنها نیاز به طول آماری مناسب (حداقل 25 ساله) و دوره آماری مشترک بین ایستگاهها است، تعداد 24 ایستگاه بارانسنجی که دارای توزیع مکانی مناسب در سطح استان یزد میباشند و طول آماری مشترک بالغ بر 25 سال دارند، جهت محاسبات اولیه انتخاب شدند. سپس همگنی دادهها به روش آزمون توالی (run test) بررسی شد و نقاط گسستگی فاقد آمار به روش em الگوریتم تکمیل شد. در مرحله بعد شاخصهای خشکسالی متعددی شامل بارش استاندارد سه ماهه، شش ماهه، نه ماهه، دوازده ماهه، هجده ماهه، دو ساله و چهار ساله، انحراف از میانگین، درصد از نرمال و دهکها بر اساس اطلاعات مذکور محاسبه شدند. در این شرایط از یک سو بر اساس ارزیابی انجام شده در دشت معرف (یزد- اردکان) شاخصهای انحراف از میانگین، درصد از نرمال و دهکها امکان مقایسه مکانی را ندارند و از سوی دیگر بررسی روشهای مختلف انتخاب شاخص خشکسالی مناسب نشان داد که انتخاب شاخص خشکسالی مناسب باید با توجه به هدف (وضعیت منابع آب) باشد که شاخص بارش استاندارد این توانایی را دارد. لذا، به تطابق تغییرات سطح ایستابی و دورههای زمانی مختلف شاخص بارش استاندارد پرداخته شد و شاخص بارش استاندارد 12 ماهه (spi 12) بهعنوان شاخص مناسب انتخاب شد. اما باید در نظر داشت که از یک سو شاخص بارش استاندارد دوازده ماهه با توجه به تطابق با وضعیت منابع آب، امکان مقایسه مکانی و مدیریت خشکسالی به عنوان شاخص خشکسالی مناسب انتخاب شده است و از سوی دیگر شاخص بارش استاندارد، شاخصی است که به صورت ذاتی خشکسالی را به صورت ماهانه بیان میکند. همچنین از یک سو میتوان با جمع جبری مقادیر spi در ماههای مختلف یا فصول مختلف به میزان خشکسالی پیبرد و از سوی دیگر با توجه به وضعیت بارش استان یزد که در بیش از نیمی از ماهها مقدار بارش ماهانه صفر ثبت شده است و در واقع توزیع بارش ماهانه در استان یزد به سمت راست چولگی دارد، نیاز به بررسی خشکسالی به صورت سالانه است. لذا، در این تحقیق از میانگین شاخص بارش استاندارد دوازده ماهه برای یک سال آبی استفاده شده است که هم بیانگر وضعیت سطح ایستابی در آن سال باشد و هم از مقایسه میانگین بارش در ماههای هر سال با دوازده ماه گذشته حاصل شده است و بنابراین با بارش در سال گذشته همبستگی بالا و منفی دارد. در پایان نقشه پهنهبندی خشکسالی استان یزد بر اساس روشهای مختلف زمینآماری رسم شد. همچنین بررسی نقشه پهنهبندی خشکسالی استان یزد در یک سال حدواسط، آسیبپذیری منابع آب شهرهای یزد، تفت، مهریز، بافق، نایبندان و خرانق را نشان داد.