چکیده امروزه عملکرد فیتوکمیکال ها به منظور تغییر جنسیت و تحریک رشد در آبزیان مورد توجه قرار گرفته است. در این تحقیق اثر عصاره خارخاسک (tribulus terrestris) متعلق به خانواده اسفند (zygophyllaceae) و هورمون 17- آلفا متیل-تستوسترون بر برخی ویژگی های رشد و نرسازی قزل آلای رنگین کمان (oncorhynchus mykiss) بررسی شد. به این منظور آزمایشی در قالب یک طرح تصادفی به صورت 7 تیمار شامل 5/2، 5، 10 و 20 (گرم بر کیلوگرم غذا) به همراه یک تیمار شاهد (بدون هورمون و عصاره خارخاسک) و دو تیمار متیل تستوسترون 3 و 6 (میلی-گرم بر کیلوگرم غذا) طراحی شد. بچه ماهیان (از گله تمام ماده آمریکایی وارداتی به کشور با میانگین وزنی 02/0± 11/0 گرم) در دوره های زمانی 60، 90 و 120 روز پس از آغاز تغذیه فعال تحت تیمار قرار گرفتند. شاخص هایی رشد نظیر ضریب تبدیل غذایی، ضریب رشد ویژه، وزن نهایی، درصد افزایش وزن بدن و شاخص وضعیت و هم چنین کیفیت لاشه مورد ارزیابی قرار گرفت. هم چنین نرسازی از طریق مطالعات بافت شناسی در پایان هر دوره مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین میزان رشد در ماهیان تحت تیمار متیل تستوسترون 6 میلی گرم مشاهده شده و هم چنین تیمار خارخاسک 5/2 نیز وزن نهایی بیشتری نسبت به تیمار شاهد داشت. شاخص وضعیت نیز اختلاف معنی داری را بین تیمارها در سه دوره نشان نداد (05/0<p). افزایش دوز و مدت زمان استفاده از تیمار تأثیر منفی بر رشد این ماهی داشت. از طرف دیگر این عصاره تأثیری بر ترکیبات لاشه قزل آلای رنگین کمان نداشت (05/0<p). با این وجود بالاترین درصد چربی در پایان 120 روز متعلق به تیمار mt3 (32/8) و کم ترین آن در تیمار kh20 (44/7) مشاهده شد. میانگین درصد رطوبت و خاکستر در این دوره به ترتیب % 08/1±29/77 و% 18/± 69/1 گزارش شد. از طرف دیگر بالاترین (73/14) و کم ترین (19/14) درصد پروتئین در تیمار پنج و یک مشاهده شد. بافت شناسی نمونه های برداشت شده در پایان هر دوره آزمایش (60، 90 و 120 روز امکان تشخیص ساختار گناد و در نتیجه جنسیت ماهیان را فراهم نکرد. اگرچه سایر ساختارهای بدنی نظیر کلیه، کبد، قسمت های مختلف دستگاه گوارش به وضوح قابل رویت بود. به دلیل در دسترس بودن نمونه های 60 روزه، نمونه برداری از ماهیان در سن 14 ماهگی پس از تفریخ، صورت گرفت. مطالعه ماکروسکوپی و میکروسکوپی گناد نشان داد که عصاره خارخاسک در دوزهای مورد استفاده تأثیری بر نرسازی ماهیان تحت تیمار نداشت. با این وجود تیمارهای متیل تستوسترون (3 و 6 میلی-گرم) قادر به نرسازی ماهیان به ترتیب 88/88 و 42/71 درصد شد. در بین تیمارهای متیل تستوسترون یک ماهی با جنسیت بینابین مشاهده شد. کلمات کلیدی: قزل آلای رنگین کمانoncorhynchus mykiss ، خارخاسک tribulus terrestris، 17-آلفا متیل تستوسترون، رشد، نرسازی